Het proces z’n werk laten doen

Creatieve wisselwerking
Al bijna tien jaar verdiep ik me nu in het gedachtengoed van de filosoof Henri Nelson Wieman.  Ik schreef er inmiddels al een aantal malen in een blog over. Onder andere in een reactie op een artikel in de Correspondent van Bregje Hofstede. Zij schrijft daar over de sterke toename van Lifecoaches en de toegenomen populariteit van mensen als Jordan Peterson, Andrew Tate en Eckhart Tolle. Mensen zijn zoekende schrijft Hofstede en en ze heeft het over de zoektocht naar een nieuwe profeet, die het gat kan opvullen dat ontstaan is doordat de filosoof Nietzsche God dood verklaarde. Ik zie Henri Nelson Wieman als iemand die dat gat heeft opgevuld. Hij ontdekte Creative Interchange als de belangrijkste waarde voor ons mensen. Hij was niet de bedenker van Creative Interchange maar hij zag wel dat wij als mensen in de basis het vermogen hebben daar vorm aan te geven en dat het van essentieel belang de voorwaarden voor dat proces te scheppen.

Op je handen zitten
Creative Interchange kan haar beslag krijgen als we ons best doen naar de ander te luisteren  als we kunnen ontdekken welke waarden  er aan de standpunten en de ideeën van  de ander ten grondslag leggen en het is ook belangrijk, die van onszelf te kennen en die te delen met de ander. Wieman ziet dan een proces op gang komen waardoor  de standpunten van beide partijen zich verder ontwikkelen. Dat proces kan niet gestuurd worden, dat proces moet alleen de ruimte krijgen om  te kunnen plaats vinden. het proces moet je haar gang laten gaan.. Daar  wilde ik graag wat meer van weten. Wat gebeurt er eigenlijk als je een proces haar gang laat gaan. Wieman is overigens niet uniek in zijn standpunt dat je het proces haar werk moet laten doen. De bekende organisatie adviseur Peter Block benadrukt ook dat je als adviseur op je handen moet zitten om het proces de ruimte te geven. En ook in de opvattingen over coaching van de ICF leer je dat  je moet vermijden voor de coachee te denken. Het is  essentieel de coachee zelf haar werk te laten doen. Dus ook in die situaties ga je ervanuit dat een proces  haar eigen werk doet.

Twee illustraties
Terwijl ik probeerde greep te krijgen op dat zichzelf ontwikkelend proces stuurde één van mijn dochters mij een foto van haar jongste zoon. Ze waren na een lange treinreis aangekomen in een hotel in München en mij kleinzoon lag met een voldane gezichtsuitdrukking in de kussens op een groot hotelbed. Toe ik opmerkte dat hij in elk geval duidelijk gearriveerd was schreef mijn dochter dat zij doodmoe was  omdat haar zoontje niet genoeg gekregen had van op onderzoek gaan in de trein en dat ze ‘duizend keer’ achter hem aan gemoeten had. Haar zoontje is erg nieuwsgierig en kan niet stil zitten. Hersenonderzoek bevestigt dat nieuwgierigheid  kinderen en volwassenen in beweging brengt.

Nieuwsgierigheid is leuk
Nieuwsgierig zijn is leuk. In staat van nieuwsgierigheid zijn leidt tot de productie van dopamine. Niet het vinden van een antwoord is de oorzaak van de dopamine productie maar het verkeren in een staat van nieuwsgierigheid. Dat heeft tot consequentie dat je door gaat met nieuwsgierig zijn en dat het zo een zichzelf versterkend proces wordt. Mijn kleinzoon liet dat zien door z’n moeder ‘doodmoe’ te maken. Mijn kleinzoon wist van geen ophouden in een trein naar München, vol mensen, die hij nog nooit gezien had. En toen hij eenmaal in de kussens lag zag hij er tevreden en gelukkig uit. Hoewel de nieuwsgierigheid van kinderen algemeen bekend is  en we ons allemaal de vele ‘waarom’ vragen voor de geest kunnen halen blijkt bij volwassenen de dopamine bij nieuwsgierigheid nog steeds een rol te spelen. Het bijzondere is  dat die nieuwsgierigheid niet opgewekt wordt als je een vraagstuk door een ander voorgelegd krijgt maar juist vooral als je zelf bedenkt of merkt dat je iets wilt weten. Nieuwsgierigheid lijkt dus een rol te spelen bij het op gang brengen en houden van een proces.
Drie jaar geleden  stuurde mijn vierde dochter een filmpje waarin haar, toen bijna tweejarige,  dochter te zien was. Een filmpje waarin te zien is dat ze haar vader helpt bij het voeren van de katten. Ik schreef  daar al eens een blog over  22 mei 2022 In dat filmpje zie je dat ze goed anticipeert op wat er moet gebeuren. Er wordt haar niets gevraagd of uitgelegd maar ze ziet aan het gedrag van haar vader en aan diens handen welke fase van het voer proces  aan de orde is. Daaruit trekt ze haar eigen conclusies. Je ziet ook dat ze graag met haar vader wil samenwerken.

Je eigen toekomstbeeld
Deze voorbeelden laten zien wat Alfred Adler beschrijft in zijn boek Understanding Human nature (1928) Namelijk dat mensen en ook kinderen  en misschien wel juist kinderen zich op basis van de wereld waarin ze leven een voorstelling maken van hun eigen toekomst  en actief gaan werken aan het realiseren daarvan. Dat doen kinderen zelf. Dat is een proces wat in het kind plaats vindt. Pas als het kind naar school gaat beginnen volwassenen zich intensief met dat proces te bemoeien. Het gaat bij kinderen dus om processen die zichzelf op gang brengen en zichzelf richting geven. Het is iets wat gebeurt in een interactie tussen de omgeving en het kind in dit geval.

Dopamine
Een van de zaken die hier van invloed blijkt is dat nieuwsgierigheid zorgt voor de productie van dopamine. Dat komt naar voren in diverse neurologische onderzoeken zoals bijvoorbeeld in de onderzoeken en publicaties van Celeste Kidd, hoogleraar aan Berkeley. Al zoekend in de beschikbare literatuur kwam ik ook bij Albert Bandura terecht, hoogleraar aan Stanford , overleden in 2021. Zo’n jaar of zes geleden schreef ik een aantal malen over diens werk. Bandura benadrukte het belang van zelfsturing. Hij benadrukte dat het essentieel is om zelf richting te kunnen geven aan je handelen. Om richting te kunnen geven aan je handelen heb je doelen nodig.

Bandura en Adler
Daarmee sluit Bandura aan op wat Adler vaststelt als hij schrijft dat de ontwikkeling van het kind altijd door een toekomstbeeld van dat kind richting wordt gegeven. Doelen om die te bereiken bedenkt het kind zelf de scenario’s. Bandura benadrukt ook het belang van het hebben van de overtuiging dat je effectief kunt handelen. Ook die overtuiging is essentieel om je ontwikkelingsproces op gang te houden. Een interessant feit in dit verband is dat een dochter van Bandura, bevriend is met Carol Dweck, die het belang van een growth mindset ontdekte.

Voorruit kijken
Bandura zegt dat menselijk gedrag bepaald wordt door vooruit kijken. Nieuwsgierigheid is daar erg belangrijk voor.  Hij ontdekte ook   dat de mensen bij een sterke overtuiging van eigen kunnen de doelen hoger stellen en ontdekte dat men zich dat sterker met die doelen verbond. Ook het behalen van die doelen leidt tot een sterke stimulans om door te gaan. Het is belangrijk je er bewust van te zijn dat het een overtuiging is geen karaktertrek. Naast die overtuiging heb je ook nieuwsgierigheid nodig om je te voorzien van informatie, informatie over de omgeving waarin je acteert en om te zorgen voor feedback met betrekking tot je handelen. Zoals Kidd vast stelde blijkt dat nieuwsgierigheid leidt tot de productie van dopamine of het gelukshormoon zoals we dat noemen.

Zone van naaste hogere ontwikkeling
Lydia Denworth schreef een boeiend artikel over nieuwsgierigheid in de Scientific American (19-11-2024) Die dopamine wordt met name  geproduceert als de nieuwsgierigheid zich ontwikkeld in wat Lev Vygotsky (2014) een sowjet psycholoog ‘de zone van de naast hogere ontwikkeling’ noemde.Vygotsky was van mening dat je je daar in de ontwikkeling van het kind steeds op moest richten en neurologisch onderzoek bevestigd dat dat ook de plaats is waar nieuwsgierigheid makkelijk opduikt en zich dus dopamine  laat produceren. Die dopamine zorgt dan ook voor aandrijving van dat ontwikkelproces. Daar gaat leren snel en daar wordt ook makkelijk
gehandeld.

Zonder ingrijpen
En dat gebeurt allemaal zonder ingrijpen van docenten, ouders of begeleiders. Hiermee lijken we te komen bij de ingrediënten die een proces op gang brengen en op gang houden. November 2020 schreef ik in een blog naar aanleiding van een gebeurtenis die mij van mijn geloof en vertrouwen in éigen kunnen beroofde. Die gebeurtenis maakte mij depressief en belemmerde mij zo om in actie te komen. Door een goede therapeut wist ik het tij te keren en kreeg ik mijn geloof in eigen kunnen terug te vinden.

Mensen doen het zelf
Uit bovenstaande komt naar voren dat buitenstaanders maar een geringe rol spelen in het ontwikkelingsproces van mensen. Mensen doen dat vooral zelf . en de processsen die tot ontwikkeling leiden worden gefaciliteerd door dopamine die het gevolg is van nieuwsgierigheid en het behalen van resultaten en ook goede en sucsesvolle samen werking leidt tot de productie van dopamine en versterkt zichzelf.

Flow en progress prrinciple
De onderzoeksresultaten van Mihály Csíkszentmihályi en van Teresa Amabile bevestigen dat Beide onderzoeken bevestigen het beeld dat mensen zich gelukkig voelen als ze zelf de doelen van hun werk kunnen vast stellen en ook zelf kunnen vast stellen of die behaald zijn. Mihaly Csikszentmihalyi noemde de toestand waar mensen dan in terecht komen Flow. Alles lijkt dan vanzelf te gaan en Amabile heeft het over The progress principle. Beiden deden hun onderzoek onder een zeer grote groep mensen verspreid over de hele wereld.

Betere prestaties
Francesca Gino gedrags wetenschapper aan  de Harvard Business school schrijft in de Harvard Business Review van oktober 2018 dat nieuwsgierigheid leidt tot betere prestaties en een groter vermogen tot aanpassen in organisaties. In haar artikel benadrukt ze het belang van nieuwsgierigheid en  het vermogen om vragen te stellen bij medewerkers in een organisatie. Gino stelde ook vast dat bij meer nieuwsgierigheid er minder conflicten waren en dat team communicatie verbeterde en de resultaten van een team beter waren. Nieuwsgierigheid heeft dus een positief effect op het functioneren van teams.

Het proces en nieuwsgierigheid
Nieuwsgierigheid zorgt er zo voor het proces haar werk  te laten doen. Er blijken meerdere krachten aan het werk te zijn waarop we geen invloed uit oefenen we kunnen er alleen voor zorgen dat ze de ruimte krijgen. Dat doen we door die ruimte te geven door vragen te stellen, door nieuwsgierigheid een kans te geven.. De psychologische veiligheid waar Amy Edmonson voor pleit schept daar voorwaarden voor en ook coachend leiderschap kan bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwsgierigheid .

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/”