Wij helpen je graag verder! +31 492386063

Wat maakt mensen anders dan dieren?

22 mei 2022, gepubliceerd door Dirk Boersma

Mijn kleindochter
Kort geleden stuurde één van mijn dochters mij een kort filmpje van haar bijna  tweejarige dochter. In het filmpje helpt ze haar vader bij het eten geven van de katten. Het is bijzonder om te zien dat ze anticipeert op wat er moet gebeuren. Ze helpt zonder dat haar dat gevraagd wordt of zonder dat ze opdrachten krijgt. Ze begrijpt de handgebaren van haar vader en ziet in welke richting haar vader kijkt. Daaruit trekt ze haar conclusies. Ze wil graag met haar vader samenwerken en begrijpt wat er moet gebeuren. Ze laat ook haar vader begrijpen wat de vervolgstap is.  De poezen draaien om haar en haar vader heen. Die begrijpen dat ze eten krijgen maar doen geen pogingen het voorbereidingsproces sneller of efficiënter te laten verlopen.

Het filmpje wat mijn dochter stuurde was voor mij een prachtige illustratie van wat Nichola Raihani schrijft in één van de laatste hoofdstukken van haar boek The Social Instinct’,how cooperation shaped the world’,   Ik heb het recent gelezen . Raihani is hoogleraar evolutie en gedrag aan het University College London en fellow van de Royal Society of Biology.

Samenwerken

Haar boek is het resultaat van een lange onderzoeksloopbaan en de daarmee verbonden theorievorming. Ze laat zien hoe logisch het is  dat mensen moesten samenwerken om het huidige stadium van evolutie  te bereiken.  Het belangrijkste onderscheid tussen mensen en dieren is dat mensen in ‘wij’  kunnen denken. Dieren kunnen dat niet zegt Raihani. Mensen zijn sensitief voor  ‘eerlijk delen ‘ en voor het helpen van anderen. Dat zit er al heel vroeg in, schrijft ze, kleine kinderen van net 18 maanden oud beginnen spontaan  volwassenen te helpen  en het filmpje van mijn kleindochter bevestigde dat.

Geen beloning
Mensen doen dus dingen voor anderen zonder er een beloning voor te verwachten.  Dat is dus niet de homo economicus  zoals we vaak horen, een denkbeeld waarmee wel onze moderne samenleving wordt gestuurd.  Raihani laat elders  in haar boek ander onderzoek  zien waaruit blijkt dat vrouwen de  neiging hebben te kiezen voor genereuze mannen en niet voor rijke of machtige. Die genereuze mannen kunnen zich dus daarmee van nageslacht voorzien.  En je voortplanten is volgens Raihani de belangrijkste drijfveer voor de evolutie. Dit heeft ook implicaties voor  ‘wie het voor het zeggen heeft’. Bij dieren is dat degene die wint in een directe krachtmeting. Bij mensen wordt dat bepaald door het omgaan met dat ‘wij’.

Het onzichtbare netwerk
Raihani gaat daar verder op in gebruik makend van onderzoek van de econoom professor Peter Leeson. Leeson (2009) deed onderzoek piraterij in het Caraïbische gebied. In zijn boek ‘the invisible hook’, beschrijft hij de resultaten van zijn onderzoek. Hij laat de zien dat de theorie, waarop ons marktdenken is gebaseerd, de theorie van ‘de onzichtbare hand’ van Adam Smith te beperkt is. Het  idee dat als iedereen nou maar zo goed en zoveel mogelijk het eigen belang nastreeft, dat het dan voor allen automatisch beter gaat. Dat idee klopt niet. Hersenonderzoeker Mathew Lieberman komt in zijn boek Social tot dezelfde conclusie

Piraten
Bij de piraten was dat juist niet zo, laat Leeson zien. Die waren buitengewoon succesvol ( in het verzamelen van rijkdom) door op een bijzonder democratische manier met elkaar samen te werken. Ze waren, steeds weer  goed bewapende en strak gestuurde koopvaardijschepen, de baas. Op piratenschepen was er, in tegenstelling tot op koopvaardijschepen geen sprake van  een krachtige centrale sturing. Op een koopvaardijschip was de kapitein door de eigenaar van het schip gemachtigd om met harde hand de orde te handhaven. Dat betekende vaak lijfstraffen maar ook regelmatig gemor  en insubordinatie aan boord van zo’n schip.

Gedeeld leiderschap
Op een piratenschip was er sprake van gedeeld leiderschap. De opvarenden waren gezamenlijk eigenaar van het schip. Ze wezen uit hun midden een kapitein aan. Die kon ook uit zijn functie ontheven worden. Er werd ook iemand aangewezen om over de verdeling van de buit te gaan. Daar waren ook tevoren afspraken over gemaakt, die waren op papier  vast gelegd. Er waren ook regels voor het samenleven op een schip, die werden door alle opvarende ondertekend. En meningsverschillen tussen opvarenden mochten nooit aan boord worden uitgevochten dat diende ergens in een haven te gebeuren.

Regels
Er waren dus regels voor het kiezen van een kapitein voor het verdelen van de buit en de regels waren op schrift gesteld. En het zijn die gezamenlijke afspraken, die ervoor zorgen dat onze natuurlijke neiging om de baas te zijn en net even iets meer te pakken dan een ander en een democratisch systeem zoals de piraten dat bedachten, die ervoor zorgen dat de scherpe kantjes van ons asociale gedrag  beperkt worden schrijft Raihani.

Psychologische ontwikkeling en sociale orde
Ons vermogen om coalities te maken beïnvloedde ook onze psychologische ontwikkeling laat Raihani zien.  Het leven in coalities beïnvloedde ook onze waarneming en onze overtuigingen.  We ontwikkelden zo het vermogen  om de structuur van onze samenleving te veranderen .  We leerden macht  te reguleren. We leerden de sociale orde onderste boven  keren. Zo  leerden we dictators en tirannen hun macht ontnemen. Het gevolg is dat anders dan in het dierenrijk, menselijke samenlevingen allerlei vormen kunnen aannemen. In de dierenwereld zijn de samenlevingsvormen overal het zelfde. In de mensen wereld kom je dictaturen en democratieën tegen en nog tal van vormen daar omheen.

Egalitair
Een belangrijk kenmerk van menselijke samenlevingen is dat ze relatief egalitair waren. Met name was het voortbrengen van nageslacht, anders dan in het dierenrijk,  gelijk verdeeld onder de mensen. Bij dieren hadden de sterksten meer nageslacht. In menselijke samenlevingen is de weg naar een hogere positie via aanzien en respect bij dieren via macht en intimidatie. Als in een menselijke samenleving mensen gebruik maken van macht en intimidatie dat wordt zo iemand meestal tot de orde geroepen door de omgeving, constateren antropologen.

Agrarische samenleving

Raihani laat in haar boek zien dat  de hiërarchie toenam met de ontwikkeling van agrarische samenlevingen. Het werd moeilijker voor mensen om die te verlaten en ook in opstand komen is dan moeilijk zegt Raihani en dat is omdat het moeilijk is om in die situatie te komen tot een groep die bereid is om samen te werken in het omverwerpen van een regiem. Je moet elkaar dan kennen en vertrouwen. Mensen gaan dan op elkaar wachten om tot een initiatief te komen. Dat is een risicovolle onderneming. Samenwerken kan tot geweldige resultaten leiden schrijft Raihani maar  het kan ook een bijzonder negatieve impact hebben.

Leiderschap
Om ervoor te zorgen dat een groep goed blijft functioneren is het belangrijk  dat degene die de leiding heeft goed kan waarnemen hoe de mensen zich tot elkaar verhouden zodat er tijdig ingegrepen kan worden  als er tekenen van onrust of ontevredenheid zijn. Er zijn dus goed ontwikkelde sociale vaardigheden nodig. Kunnen luisteren, vragen stellen een dialoog kunnen voeren. Zoeken hoe je verbinding kunt herstellen etc.  Een leider heeft daartoe  psychologisch inzicht nodig. Zodat  in elke situatie samen naar de juiste gemeenschappelijke betekenis gezocht kan worden en samen vast gesteld kan worden wat het beste handelingsperspectief is.

Basisconcepten uit de sociale wetenschappen
Een jaar of drie geleden nam ik kennis van het werk van mevrouw Connson Lock professor management aan de aan de London School of Economics.  Ze vindt het belangrijk leidinggevenden kennis bij te brengen van de basisconcepten uit de sociale wetenschappen. De psychologie, de sociologie, de filosofie etc. Het was een stimulans om me meer te verdiepen in algemene theorieën op die terreinen.
Raihani  laat zien dat samenwerken  gestimuleerd werd door de  behoefte substantiële resultaten te bereiken. Bij dieren kom je die samenwerking ook al tegen maar bij mensen zit die samenwerking vernuftiger  en complexer in elkaar. Ze laat daarbij ook zien hoe concurrentie  en ‘personal branding’daar een rol in spelen.

Leren
Het is boeiend wat ze schrijft over leren bij mieren
Leren is ook eveneens een belangrijke bouwsteen  en vooral de vraag leren zich ontwikkeld heeft.  Je kunt bij dieren verschillende vormen van leren waarnemen.  Er wordt geïmiteerd, bij dat imiteren doen jonge dieren oudere dieren na. De oudere dieren spelen geen bewuste of planmatige rol in dat leren. Maar bij andere diersoorten spelen de ouders wel degelijk een rol in het leerproces. Raihani wijst daarbij op het onderzoek van Professor Nigel Franks (2006). Franks ontdekte dat bij een bepaalde mierensoort mieren elkaar de snelste route leren naar een plaats waar voedsel is.Die mieren kunnen elkaar dragen. Maar dan leren de jonge mieren niet. Die worden begeleid door een oudere mier gestimuleerd om zelf uit te zoeken waar dat voedsel is. Het is act and then think  net als in het  boek van Herminia ibarra, Act like a leader think like a leader.
Het boek van Raihani staat vol met dit soort voorbeelden uit situaties waar ze onderzoek deed. Het is de moeite van het lezen waard.

Wil je hierover of over iets anders verder praten bel me dan 0622995926 of mail dirkboersma@excellentleiderschap.nl of één van mijn collega’s

Stel je vraag via ons contactformulier

Neem contact met ons op!
Voor al je vragen kun je bellen met

+31 492386063