Hoe kun je leider worden?

Enthousiast
In 1982 ontdekte ik het werk “In search of Excellence’van  Peters en Waterman, beiden consultant bij het adviesbureau Mc Kinsey.  Ik was enthousiast over het boek. Eindelijk kwam er steun uit onverdachte hoek. De inzichten  die mijn collega’s en ik over managers bij de PTT uitstorten  werden vak in de geitenwollen sokken hoek gesitueerd en daarom niet al te serieus genomen. En nu waren er consultants van het zeer zakelijk Mc Kinsey die min of meer hetzelfde schreven.

Best practices
Peters en Waterman hadden opgeschreven wat ze gevonden hadden in hun praktijk bij vaak grote Amerikaanse ondernemingen en hadden gevonden welke factoren tot succes leiden. Het waren ‘best practices’uit die organisaties en even dachten we dat je die bij de PTT kon implementeren. Ik ging er lezingen over geven  voor leidinggevenden bij de PTT.

Kritiek
Niet lang na het verschijnen van het boek kwamen er echter ook kritieken  en de boodschap uit het boek verloor haar kracht. Na In search of Excellence kwam er een stroom aan boeken op gang, die met elkaar gemeen hebben dat ze recepten bevatten voor hoe je als leider of als organisatie succesvol kunt zijn.  In het tijdschrift Skepter 24.1 (2011) analyseert Rob Nanninga deze boeken de hun schrijvers en hoe zij de lezers verleiden tot het kopen van hun werk.

Webinars
De afgelopen maanden heb ik meegewerkt aan een serie webinars in Indonesië.  In elk Webinar stond een theorie centraal. Die werd vaak aan de hand van zo’n succesboek behandeld. De theorieën van Dave Ulrich, van Jim Collins, van Rosebeth Moss Kanter, de Disc profielen  en nog tal van andere. In de meeste gevallen kwam de theorie uit zo’n boek waar Nanninga ( maar ook Richard Engelfriet en Japke Bouma) zo kritisch over is. Boeken met praktische tips  en adviezen, in dit geval om de crisis door de Covid pandemie mee te lijf te gaan. In elke sessie is  er ook een ondernemer of een topman uit een grote organisatie aan het woord. Het lukt zo’n ondernemer of topman over het algemeen wel om zijn resultaten in verband te brengen met elementen van de theorie die in het Webinar centraal staat. Je merkt echter ook hoeveel moeite de deelnemers hebben elementen uit de theorie in hun eigen organisatie toe te passen.

Hoe dan?
‘Ja maar, hoe dan? ’hoor of lees je steeds in de chat. Die  deelnemers zijn veelal managers uit grote Indonesische bedrijven  of van de Indonesische overheid en ze zijn op zoek naar concrete stappen die ze kunnen zetten. Daar geven de theorieën helaas maar beperkt antwoord op  en regelmatig zorgen ze  voor een misverstand. Zo komt het bijvoorbeeld nog al eens voor dat zo’n theorie het belang van communicatie benadrukt. In de discussie daarover  gaat het gemakkelijk over allerlei vormen van ‘zenden’. Onveranderd komt dan de vraag ‘maar wat nou als ze niet luisteren?’  Soms lukt het me dan om uit te leggen dat luisteren een belangrijk onderdeel is van communicatie en dat het vaak goed helpt om te beginnen met luisteren voor je gaat zenden.

Sensing
Luisteren is belangrijk om te ontdekken wat er aan de hand is , dat geldt trouwens ook voor het gebruik van je andere zintuigen. Luister, kijk, ruik, voel en probeer te ontdekken wat er gevraagd wordt. Geef betekenis, Karl Weickheeft het over ‘sensing’ een begrip wat ook door Otto Scharmer gebruikt wordt in zijn ’ theory U’.

Begrijp de situatie
Recent las ik een artikel van Connson Locke, docent aan de London school of economics  en daar verantwoordelijk voor de leiderschap en management programma’s .  Locke benadrukt dat een leider moet begrijpen hoe de situatie is. Een leider doet dat elke keer opnieuw want de situatie veranderd voortdurend. Dat is wat anders dan het toepassen van in een MBA geleerde instrumenten.
Connson, doe voorheen als trainer verbonden was aan de Boston Consultant Group zegt dat ze nu op een andere manier haar trainingen geeft. Ze deelt psychologische inzichten, soms al hele oude en ze laat de deelnemers aan haar programma’s samen onderzoeken hoe ze die in hun praktijk kunnen toepassen.

Nature of nurture?
Als Lock de vraag krijgt of leiderschap  aangeboren is of dat je het mensen kunt leren antwoord ze dat je onderscheid moet maken tussen leadership emergence  en leadership effectiveness. Leadership emergence  is de indruk die je maakt op anderen. Zien ze je als leider? Dat is iets wat je voor een deel bij je geboorte meekrijgt. Als je wit bent, man, niet te klein en extrovert, zijn mensen geneigd je als leider te zien. Maar dat zegt niets over je effectiviteit als leider en dat is iets was je wel degelijk kunt leren. Daarvoor is het heel nuttig  inzicht te hebben in theorie en die hoeft niet nieuw te zijn. Het is daarbij belangrijk te beschikken over de kwaliteiten om die theorie of delen daarvan toe te passen in jouw werkpraktijk.

Een weg omhoog
Een interessant antwoord op de vraag of leiderschap is aangeboren of wordt gemaakt komt van twee hoogleraren van Vlerick Business  School, Marion de Bruijne en Kathleen de Stobbeleir, zij zeggen leiders worden niet geboren en evenmin gemaakt. Leiders maken zichzelf. Het zijn mensen die de moeite nemen, de discipline en de passie hebben om hun weg omhoog te creëren.

Zelfreflectie
Centraal in die weg omhoog staat het begrip zelfreflectie. Daar houden mensen niet van zeggen beide hoogleraren. Om aan zelfreflectie te kunnen doen moet je je eigen handelen kunnen beschouwen vanuit diverse ‘theoretische’ inzichten. In hun  nieuwe boek ‘Making your way’ beschrijven ze de verhalen van 15 verschillende mensen, die hun weg naar de top creëerden  of die nog onderweg zijn.

Willem Verhoeven
Wat De Bruijne en De Stobbelaire  schrijven is een bevestiging van wat onze stichter en mijn collega Willem Verhoeven schreef in zijn boeken: ‘De herwaardering van het doen’  en ‘Reflecteren en professionele ontwikkeling’. Het is ook een bevestiging van wat Herminia Ibarra  schrijft in:  ‘Act like a teader, think like a leader’.
Onze leiderschapsprogramma’s zijn gericht op het ondersteunen van zulke ontwikkeling.
IK ben blij dat ik nu bijna veertig jaar geleden het boek ’In search of Excellence’ ontdekte  en dat  het mij, naast veel andere boeken en theorieën,  geholpen heeft om te reflecteren op leiderschapsontwikkeling. Ik zal mijn best blijven doen om ook in mijn betrokkenheid bij de webinars in indonesië tot meer reflectie te stimuleren