systeem vertrouwen of relationeel vertrouwen?

Laag vertrouwen
Het vertrouwen in de politiek blijft laag. Ongeveer de helft van de Nederlanders geeft de politiek een onvoldoende. Veel mensen zijn kritisch en zetten vraagtekens bij de wil én het vermogen van de politiek om de grote problemen van dit moment aan te pakken. Aan de andere kant blijft de tevredenheid van Nederlanders over het functioneren van de democratie hoog. Dat kunnen we lezen in een nieuwsbericht van het Sociaal Cultureel planbureau  in september 2022.

Vertrouw op ons!
Mensen zetten vraagtekens bij de wil en het vermogen van de politiek staat er. Dat blijkt ook wel uit alle kritiek die er over de hoofden van politici wordt uitgestort. Mensen hebben geen vertrouwen meer in de politieke leiders die ze op de TV zien en waarover ze in de krant lezen.  Er staan mensen op, die zeggen het beter en anders te zullen doen, in korte tijd winnen ze sterk aan populariteit in bepaalde kringen. Maar, het aantal concurrenten en tegenstanders groeit. En al die mensen roepen  vertrouw mij. Vertrouw niet op de mensen, die nu de regering vormen. De huidige regering heeft niet het goede met jullie voor. Als je op mij vertrouwt zal het beter worden.

Systeemvertrouwen
In een artikel in Trouw van 4 juli2015 legt professor Jos de Mul goed uit wat systeemvertrouwen is en hij laat ook zien hoe het systeemvertrouwen in de overheid en andere instituties snel verdwijnen kan.  Bij systeemvertrouwen gaat het om fiducie in grotere instituties als de luchtvaart het bankwezen, de EU, de energiebedrijven etc. Dit beeld wordt bevestigt door  de nationale ombudsman Reinier van Zutphen  in een interview aan het begin van dit jaar. In dat interview klaagt  hij er ook over dat de overheid een slechte leerling is die nauwelijks lijkt te leren. Elke jaar moet hij weer hetzelfde verhaal houden in de tweede kamer er veranderd maar weinig. Het is dus geen wonder dat mensen ergens anders steun zoeken.

Relationeel vertrouwen
Enkele weken geleden schreef professor Jesse Segers directeur van SIOO een aantal artikelen over systeemvertrouwen en het ontbreken daarvan. Omdat het systeemvertrouwen dalende is gaan mensen makkelijk op zoek naar relationeel vertrouwen zegt Segers. Mensen zoeken naar relationeel vertrouwen omdat zij geen  systeemveiligheid meer ervaren. Dit lijkt op wat Sigmund Freud schrijft in 1920 in zijn artikel Group Psychology and the Analysis of the Ego.

Sprookjes
In dat artikel is Freud niet al te positief over groepen. Als groepen bij elkaar komen  omdat ze zich zorgen maken en bang zijn ontstaat er makkelijk de wens een sterke man aan te stellen,iemand die de groep voorgaat in het realiseren van een droom of in het voorgaan in een wraakoefening.  In die situatie ontbreken heldere analyses en logische rationele keuzes. Dan wordt het gedrag van de groep geleid door sterke emoties. Professor Gianpiero Petriglieri heeft het er over dat mensen dan ineens in sprookjes gaan geloven en dat ze  van de leider verwachten dat ze het sprookje tot realiteit maken. Als dat niet lukt wordt de leider afgedankt en wordt er een nieuwe gezocht. Ook Bion beschrijft in zijn boek Experiences in Groups dergelijke mechanismen.
Het zoeken naar relationeel vertrouwen is dus niet zomaar een oplossing voor het slinkende systeemvertrouwen. Het brengt zelfs risico’s met zich.

Systeemvertrouwen herstellen
Segers maakt duidelijk dat het van groot belang is het systeemvertrouwen te herstellen. Het zoeken naar een grote leider is geen oplossing maar brengt ons van de regen in de drup. System vertrouwen heeft echter ook met relationeel vertrouwen te maken en dat is omdat we veelal interactie met het systeem hebben via mensen. Die mensen willen we kunnen vertrouwen. We hebben te maken met ambtenaren, met rechters met vuilnisophalers, met politieagenten met schooldirecteuren en ga zo maar door. We moeten de mensen kunnen vertrouwen en het is belangrijk dat mensen die  aan de top staan in de organisaties die handen en voeten geven aan onze systemen er zorg voor dragen dat dat vertrouwen gegeven kan worden. Dat betekent dat de mensen die het systeem naar de burgers vertegenwoordigen in staat moeten zijn naar de opzet en geest van het systeem te opereren. Het gaat niet om het simpel toepassen van regels maar het steeds weer rekening houden met de omstandigheden.

Oplossingen
In de literatuur vinden we daarvoor bijvoorbeeld oplossingen bij Henri Mintzberg en Karl Weick. Mintzberg pleit in zijn uiteenzetting van coördinatie mechanismen om een mix van opleiding en onderling overleg. Weick pleit voor meer met elkaar in gesprek zijn ( Cycles i.p.v rules)  . Dat stelt hoge eisen aan de leidinggevenden en uitvoerenden die betrokken zijn. Het betekent voordurend met elkaar in gesprek zijn over het toepassen van de regels .  Voor leidinggevenden betekent dit kunnen sturen op facework het vertrouwen kunnen geven aan de burger in de interactie en het sturen op empowerment. Een systeem vertegenwoordiger moet niet voor elk wissewasje zijn baas te moeten raadplegen maar moet ook zelf beslissingen kunnen nemen schrijven Segers cs.
Het is niet vreemd dat coachend leiderschap zoals wij dat uitdragen daar een zeer geschikte benadering voor is.
Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/”