Redelijk maar ook zedelijk

Verantwooordelijkheid
Het parlementaire onderzoek naar de problemen bij de belastingdienst met betrekking tot de kinderopvangtoeslag heeft mij met één grote vraag achter gelaten. Hoe zat het hier met het leiderschap en misschien daarom ook wel met de vraag hoe zit het met het leiderschap.
Onze premier Rutte zegt: ‘ik ben in de ogen van het land de baas van het spul. Ik kan daar niet voor weglopen’(Limburger 26-11-2020).
Het is bijzonder dat van alle mensen die ondervraagd werden, niemand verantwoordelijkheid nam. Gaat het daar niet om bij leiderschap? En het viel me op dat onze minister president niet zei dat hij verantwoordelijk was maar dat hij in de ogen van het land wel de baas van het spul was. Hij is zich er dus bewust van dat mensen hem zo zien maar het kijkt of hij er zelf een andere mening over heeft, een mening die hij voor zich houdt.

Bewustzijn
Eén van mijn favoriete hoogleraren, Karl Weick, heeft in het perspectief van hoe dingen zo fout kunnen gaan een bijzonder interessant boek geschreven: ‘Managing the unexpected’. Hij schreef het met professor Kathleen Sutcliff. Om het kort samen te vatten; Zij betogen in hun boek dat in een goede organisatie, iedereen van hoog tot laag zich bewust is van waar het om gaat in die organisatie.

Geen regels
Niet omdat er regels uit het hoofd geleerd zijn maar omdat mensen in dialogen hebben laten zien dat ze begrijpen waar het om gaat. Dat zijn dialogen met leidinggevenden en met collega’s . Er wordt daarbij regelmatig op kritische zaken terug gekomen om samen vast te stellen waar het om gaat.

Met elkaar
Dus niet één alziende en alwetende baas, die vanaf een hoge positie de uitvoering stuurt, en monitort maar een samenspel van mensen, die steeds weer met elkaar vast stellen of het nog goed gaat. Of de koers nog klopt. Iedereen heeft daarbij de verantwoordelijkheid voetangels en klemmen maar ook kansen op te merken en ervoor te zorgen dat die meegenomen worden in de dialogen. Om ervoor te zorgen dat er steeds weer een goede afweging wordt gemaakt.

Cultuur
Volgens Weick en Sutcliff is het de verantwoordelijkheid van een leider te zorgen voor een cultuur waarin zaken zo kunnen werken. Dat doet zo’n leider niet door als een soort duizendpoot door de organisatie te rennen en zich overal mee te bemoeien maar door die cultuur onderwerp te maken van de gesprekken met de mensen om hem heen. Niet door erover te klagen maar om samen te onderzoeken hoe een open en veilige cultuur gemaakt kan worden. Door aan de mensen er omheen te vragen het zelfde te doen met hun mensen wordt er in de hele organisatie aandacht aan besteed. En het is nooit af , het moet altijd op de agenda blijven.

Gefaald?
Als je de inhoud van de debatten een beetje volgt krijg je niet de indruk dat dat ook gebeurt is. In een artikel in de Correspondent lezen we dat premier Rutte vindt dat de overheid als schild voor de zwakken heeft gefaald. Schild voor de zwakken zijn is kennelijk ook een belangrijk doel bij de overheid. Hoe vaak zou dat onderwerp van gesprek geweest zijn in het Torentje, in het kabinet  en in de tweede kamer.
Het leek of Pieter Omzigt  en Renske Leijten de enigen waren die daarover spraken en dat het daarbij bleef. Hoe kan dat?

Een religie in schutkleur
In zijn boek Managen met moraal betoogt mijn collega Willem Verhoeven dat wij moraliteit uit onze ondernemingen  verbannen hebben en hij legt uit hoe dat gebeurt is.
In en artikel in de Guardian van 11 juli 2017 betoogt onderzoeker John Rapley dat het om meer gaat dan om ondernemingen. In onze westerse samenleving heeft economie de plaats van religie ingenomen. Bij alle keuzes, die wij in onze moderne samenleving maken staat die vitale krachtige religie centraal. Het draait erom dat we op haar gericht zijn, schrijft hij. Economen nemen de plaats in, die vroeger door theologen werd ingenomen. Als samenleving hebben we deze hogepriesters  ook een hoge status toegekend. Zij beloven ons immers de ‘hemel op aarde’ als wij volgens hun regels leven, schrijft Rapley.

Niet afwijken
Rapley refereert aan de antropoloog Mary Douglas, die onderzocht hoe in religies afwijkende en storende mensen  en opvattingen onderdrukt worden. Iets waar Tom Holland ook uitgebreid over schrijft in zijn laatste boek ‘Dominion’. Beiden laten zien hoe er alles aan gedaan werd en wordt om mensen in de pas te laten lopen van de doctrine.

Overtuigingen
Volgens Rapley is het ironische dat de economie zichzelf als wetenschap ziet. Een wetenschap waarmee harde feitelijke conclusies kunnen  worden getrokken over de werkelijkheid/ Echter net als bij religie wordt de basis gevormd door overtuigingen over hoe de mens in elkaar zit denkt en functioneert. Zoekt de mens het beste voor zichzelf te zoeken en dus geneigd tot frauderen of deugen de meeste mensen zoals Rutger Bregman schrijft.

Klokkenluiders
Gelukkig bleken de hiervoor genoemde Omzigt en Leijten niet te behoren tot de trouwe en loyale  volgelingen van deze religie en lieten ze hun stem horen net als in het verleden Johannes Hus, Maarten Luther en de edelen der Nederlanden, die in 1566 hun smeekschrift tegen de zware belastingdruk en het gebrek aan vrijheid aanboden aan Margaretha van Parma.

Verbannen
In zijn boek Managen met moraal laat Verhoeven zien hoe moraal uit ondernemingen werd verbannen. Ondernemingsbelangen gaan vaak boven maatschappelijke belangen en hij wijst op het lot van klokkenluiders, die net als Johannes Hus op de brandstapel of als Egmond en Hoorne op het schavot belandden. Maarten Luther ontsprong de dans. Klokkenluiders stellen hun burgerplicht, hun plicht als medemens boven hun plicht als  werknemer of lid van een systeem. Dat systeem mag je niet schaden.

Redelijk en Zedelijk
Verhoeven komt tot de slotsom dat we niet alleen redelijke maar ook zedelijke beslissingen moeten kunnen nemen. Dat nemen van zedelijke beslissingen moet je ook leren. Dat is belangrijk om op alle niveaus van een organisatie in staat te zijn tot morele zelfsturing. Dat betekent kunnen luisteren en kiezen voor ethische principes. Het helpt heel erg als daar door mensen in de top van een organisatie bewust mee wordt omgegaan. Dat betekent het goede voorbeeld geven en er bewust aandacht voor hebben als je in gesprek bent met de mensen om je heen.

Lege vaten
Als jongetje groeide ik op in de omgeving van gedetineerde oorlogsmisdadigers. Mijn vader werkte bij de gevangenis waar zij opgesloten zaten. Die mensen intrigeerden mij en ik vroeg dan aan mijn vader hoe het kon dat zij zulke vreselijke dingen gedaan hadden. Hij zei dan: ‘het zijn lege vaten, Dirk, Hun meerderen  konden er alles in gieten’ .

Kolhlberg
Verhoeven werkt met de theorie van Kohlberg, die laat zien hoe morele ontwikkeling is fasen plaats vindt. Het begint met gehoorzaamheid en straf, dan naar voor wat, hoort wat en dan naar interpersoonlijke overeenstemming, via sociale orde en autoriteit naar morele zelfsturing. Volgens Kohlberg bereiken lang niet alle mensen dat niveau van morele zelfsturing. Zij komen niet verder dan voldoen aan de eisen van de omgeving. Dat is jammer, juiste de laatste twee stappen zijn zo belangrijk.

Leren denken
De filosofe Hannah Arendt noemt dat leren denken. Verhoeven heeft het over leren zelf keuzes keuzes te maken , op je eigen koers durven varen. In staat zijn de  rechten van anderen te herkennen en te kennen en je handelen te baseren op een bewust proces van wederzijdse  afstemming. Je geeft dan ruimte aan je geweten.

Coachend leiderschap
het is boeiend te zien dat Verhoeven dat ook ziet als een belangrijke voorwaarde voor coachend leiderschap. Een klakkeloze volger kan geen coachende leider zijn. Een coachende leider moet eigen keuzes kunnen maken , ook morele en uit kunnen leggen waarom die keuzes gemaakt worden. Zij of hij is daarmee een model voor de mensen om haar of hem heen , die zo leren verantwoorde keuzes te maken.

Wil je hierover of over iets anders verder praten bel me dan 0622995926 of mail dirkboersma@excellentleiderschap.nl of één van mijn collega’s