Kuddegedrag

Schrik
In de Correspondent van 13 april was een podcast opgenomen met een provocerende titel. ‘De gevaren van vriendschap, trouw en empathie’ staat er in de aankondiging van de podcast. Ik schrok een beetje toen ik die aankondiging las. Over de gevaren van empathie was ik al vaker iets tegengekomen in het werk van professor Tania Singer. Maar nu leken ook twee anderen waarden die ik erg belangrijk vind bedenkelijke kantjes te hebben. Het maakte me ook nieuwsgierig naar de inhoud van de podcast. Wat zouden er over vriendschap en trouw gezegd worden? Dat werd aan het eind van de podcast duidelijk.

Onderzoek
Dan wordt het onderzoek van Morris Janowitz erbij gehaald. Janowitz deed onderzoek naar de redenen waarom de Duitse Wehrmacht zo lang doorvocht de laatste jaren van de tweede wereldoorlog. Hij interviewde daartoe krijgsgevangenen en deserteurs en het beeld wat oprees was totaal anders dan wat hij en anderen ( de mensen die hem het onderzoek hadden opgedragen) van te voren hadden gedacht. De veronderstelling was dat het verbeten doorvechten het resultaat was van hersenspoeling of in elk zeer overtuigd zijn van de nazi ideologie. Daar bleek echter geen sprake van te zijn. Ze waren zich ook allang bewust van het feit dat ze de oorlog gingen verliezen.

Vrienden
Er was echter één heel belangrijke reden waarom ze doorvochten. Dat deden ze voor hun lotgenoten, hun vrienden. De groep waarvan ze onderdeel van waren. Zolang de anderen nog vochten vochten ze mee. Ze deden het voor hun kameraden. Jonathan Haidt schrijft in zijn boek ‘The hapiness hypothesis’ over de genetisch vastgelegde behoefte om bij een groep te horen en ook Mathew Lieberman laat met zijn hersenonderzoek zien dat ons erfelijk materiaal ervoor zorgt dat het verbonden zijn met anderen onze belangrijkste behoefte is. Belangrijker dan onze behoefte aan eten en drinken.

Tribes
Je komt dat ook tegen in het momenteel populaire denken over tribes. In de podcast bij de Correspondent wordt duidelijk gemaakt dat empathie het makkelijk maakt om jezelf tot een groep te gaan rekenen om je te identificeren met waar een groep mee bezig is. En als een groep zich met destructieve zaken bezig houdt zijn er weinig belemmeringen over om daarin te volgen. En daar ligt het gevaar van vriendschap en trouw.

Andere kant
In een recent artikel in de Harvard Business Review laat Gianpietro een andere kant van tribes zien. Hij beschrijft in dat artikel de noodzaak van het vinden van een tribe voor de moderne kenniswerker, die zich niet aan een organisatie verbonden heeft. De ZZP’er, Petriglieri stelt vast dat je het alleen niet redt, dat je andere mensen nodig hebt en hij stelt de ZZP er voor zich aan te sluiten bij een tribe of om er een te beginnen. Hij heeft het niet over het bekende netwerken, het veel mensen kennen maar het zoeken van een klein groepje van mensen, die in dezelfde positie zitten als jezelf.

Solide
De kenmerken van zo’n tribe zijn dat het solide plekken zijn, niet alleen maar plekken waar je je veilig kunt voelen. In tegenstelling tot de tribes, die je op het verkeerde pad kunnen brengen zijn het geen tribes die jou in eigendom hebben maar omgekeerd, de tribe is van jou en dat geldt voor alle leden van de tribe. Het gaat niet om klakkeloos volgen maar om te kunnen reflecteren om je mening te kunnen aanscherpen om je blik op een open en positieve manier naar buiten te kunnen richten. Het is een tribe die je de moed geeft om door te gaan en je idealen te blijven nastreven.
In zo’n tribe is leren belangrijker dan presteren. Zo’n tribe geeft ons de mogelijkheid om te experimenteren om iets uit te proberen. Zo’n tribe is er vooral als je het moeilijk hebt en je even worstelt met hoe het verder moet.
In zo’n tribe zijn vragen belangijker dan adviezen. Het zijn geen verzamelplaatsen van mensen die je in kunt schakelen om jouw resultaten te realiseren. Ze helpen jou het beste uit jezelf te halen. Je grenzen te verleggen, nieuwe competenties te ontwikkelen en nieuwe wegen in te slaan.
Als je zo’n tribe niet kunt vinden zegt Petriglieri begin er dan zelf één.
Ook voor leiders is zo’n tribe belangrijk. Ze kunnen je helpen beter te worden in je werk.
De tribe zoals Petriglieri die beschrijft vertoont gelijkenis met de intervisiegroep of een lerend netwerk zoals wij dat kennen.

Compassie
Het biedt ook een uitstekende gelegenheid om aan de ontwikkeling van compassie te werken. Compassie met en voor elkaar helpt je om te leren. Empathie brengt je groep zomaar in een ongewenste richting. Kern is het accepteren van elkaar, het elkaar de ruimte laten en je er bewust van zijn dat ieder zijn eigen weg bepaald. Je kunt elkaar helpen bij het zoeken naar die weg door te luisteren door vragen te stellen en nog eens vragen te stellen. Een van de oefeningen die Tania Singer doet met mensen om compassie te ontwikkelen is mensen naar elkaar laten luisteren. Echt gewoon alleen maar luisteren, vijf minuten lang. Zonder te reageren. Na vijf minuten worden de rollen omgedraaid. Mensen vinden dat in het begin erg moeilijk maar na enige tijd lijken mensen er bijna verslaafd aan te raken. In haar onderzoek waarin ze mensen deze oefeningen liet doen viel een ongebruikelijk klein percentage af.

Kritische reflectie
Inmiddels ben ik weer een beetje bijgekomen van de schrik. Het probleem zit ‘m niet in trouw en vriendschap. Het probleem zit in de combinatie van empathie een tribe die je tot eigendom maakt en het ontbreken van het elkaar stimuleren tot kritische reflectie.
In een artikel in The Atlantic schrijft Jerry Useem dat macht mensen belemmert om te luisteren. Uit hersenonderzoek blijkt zelfs dat de hersendelen die je daarvoor gebruikt als het ware verdoofd worden. Dat maakt groepen in organisaties nog vatbaarder voor het samen de verkeerde kant op gaan. Des te belangrijker is het om de ontwikkeling van de door Petriglieri genoemde elementen in de teams in je organisatie te stimuleren. Ook in zelfsturende teams.
Hoe zit dat in jouw organisatie?

Wil je verder praten bel dan 0622995926 of mail dirkboersma@excellentleiderschap.nl