Zelfsturing en leiderschap

Tegenspraak
Zelfsturing en leiderschap lijken met elkaar in tegenspraak. Het verwijderen van managementlagen in een organisatie wordt vaak gemotiveerd met het idee van zelfsturing. Leiderschap is echter absoluut niet strijdig met of in tegenspraak met zelfsturing. Goed leiderschap of excellentleiderschap zoals wij dat noemen is daarentegen erg goed voor de ontwikkeling van zelfsturing en het in stand houden van zelfsturing.

Bescheiden leider
Willem Verhoeven pleit in zijn boek Managen zonder hiërarchie (1991) voor de bescheiden leider. Iemand die die niet veel aandacht voor zichzelf opeist, die terughoudend is en daarmee degene n die met hem werken de ruimte geeft die zij nodig hebben om tot goede prestaties te komen. En het is iemand die een afwijkende mening durft te hebben in tegenstelling tot de nieuwe bureaucraat die zijn baas naar de mond praat. Die nieuwe bureaucraten zijn volgens Verhoeven de mannen en vrouwen met de ‘praatjes’ de mensen die ’weten’ hoe het moet en die zich profileren als de man of vrouw die de zaak wel op de rails zal zetten. Het zijn de mensen die op de lijstjes van headhunters en recruiters staan.

Goed zoeken
De bescheiden leiders daarentegen werken zich niet op de voorgrond, die zijn te herkennen aan een geïnspireerde en gemotiveerde omgeving. Daar moet je dus goed naar zoeken. Ik ken daar goede voorbeelden van uit de praktijk zoals de directeur van een excellente school of de manager operations van een grote retail organisatie die inmiddels tweemaal werd uitgeroepen tot de beste retail organisatie van Nederland in de medewerker betrokkenheid onderzoeken van Effectory.

Sociale architect
Het komt ook sterk naar voren in het onderzoek, in het Verenigd Koninkrijk, naar welk type schoolleider de beste resultaten behaald. Het blijkt dat de schoolleiders die het minst gewaardeerd worden door besturen en overheden en die het slechtst beloond worden duurzaam de beste resultaten behalen. Het zijn de leiders die zich als sociaal architect gedragen. Dat blijkt overigens ook uit het onderzoek van professor Linda Hall een van de meest gewaardeerde denkers over leiderschap. Een leider die anderen verteld hoe het moet, die opdrachten geeft.

Belemmerend
De leider die directief is, belemmerd de ontwikkeling van zelfsturing. Willem Verhoeven is daar heel duidelijk over in zijn boek Coachen= leiding geven. In dat boek rekent hij om die reden ook af met het model voor situationeel leiderschap van Hersey en Blanchard. En ook in het onderzoek onder Britse schoolleiders wordt duidelijk dat directief leiderschap alleen voor korte termijn resultaten zorgt maar op de lange termijn voor verslechtering zorgt.

Open klimaat
De leider als sociale architect zorgt ervoor dat er een klimaat is waarin mensen makkelijk met elkaar kunnen interacteren, waarin het veilig is om feed-back te krijgen en te geven, waar mensen zichtbaar en kwetsbaar durven zijn. Zo’klimaat is belangrijk om verder te ontwikkelen en beter te worden in het werk.

Onderlinge verbindingen
In de laatste Harvard Business Review staat een artikel van Gianpiero Petriglieri, Susan J. Ashford en Amy Wrzesniewski over zelf management. Het artikel is gebaseerd op een onderzoek wat de onderzoekers deden naar mensen die in de moderne economie als zzp er actief zijn. Ze kunnen zonder aarzeling zelfsturend genoemd worden en ze zijn daar vaak ook succesvol in. Op basis van het onderzoek stellen Petriglieri cs. een viertal factoren vast die van belang zijn om succesvol te zijn als zelfsturende zelfstandige en één van die factoren is mensen om je heen, want mensen zijn sociale wezens en ze hebben anderen nodig als voorbeeld, voor advies, voor reflectie, als sparring partner of gewoon om zich niet alleen te voelen.

Leren en ontwikkelen
En alle succesvolle zelfstandigen hebben daar iets voor geregeld. Ze bevestigen allemaal het belang van die relaties voor hun eigen ontwikkeling, om scherp te blijven in hun vak om er beter in te worden, om nieuwe dingen te leren. Er is niemand die zegt dat hij daar alleen Google of tekstboeken voor gebruikt. Dat sluit aan bij één van de vier variabelen, die Bandura noemt als voorwaarde voor zelfsturing namelijk reflecteren en lessen trekken. Het is belangrijk om je er bewust van te zijn dat op de automatische piloot gaan werken leidt tot het krimpen van je vaardigheden. Je moet ze trainen en daar heb je anderen voor nodig.

Coach
De chirurg Atul Gawande schreef daar een boeiend artikel over in de New Yorker in oktober 2011. Hij verteld in dat artikel hoe hij gebruik maakte van een coach om beter te worden in zijn vak als chirurg. Hij suggereert anderen om hetzelfde te doen. Het beeld dat mensen die aan hun lot worden overgelaten zichzelf heel goed kunnen redden klopt dus niet.

Netwerk
Er zijn andere mensen om hen heen nodig en effectieve zelfstuurders slagen erin een effectieve interactie op te zetten met een netwerk van mensen om hen heen. Dat is trouwens ook hoe wij het zelf doen bij het Centrum voor excellentleiderschap en het is heel belangrijk om discipline te betrachten bij die communicatie. Petriglieri cs vonden dat succesvolle zelfstuurders  routines ontwikkelen in de manier waarop ze werken en hoe en wanneer ze bij elkaar komen. En zo begint het veel op een gewone organisatie te lijken. Ook taken en rollen worden verdeeld. Niet iedereen doet waar die zin in heeft maar mensen pakken die dingen op die nuttig zijn voor het netwerk.

Leiders veranderen
Het ontwikkelen van zo’n netwerk is wat de leider als sociale architect doet of wat de bescheiden leider doet, waar Verhoeven over schrijft. Zelfsturing en leiderschap zitten elkaar dan helemaal niet in de weg ze versterken elkaar juist. Als we zelfsturing in organisaties belangrijk vinden dan is de oplossing niet het verwijderen van leidinggevenden maar het veranderen van leidinggevenden. Leidinggevenden, die in staat zijn de mensen met wie ze werken te steunen in hun ontwikkeling naar zelfsturing. Mensen, die coachend of dienend leidinggeven.

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/