De grote man

Al jaren houden wij ons met coachend leiderschap bezig. Het was een reactie op systemen waarin hiërarchie centraal staat. De laatste tijd komen we regelmatig leiderschap tegen waarbij de leider een marionet is van een groep. Dus eigenlijk de omgekeerde piramide. Freud zag dit als een gevaarlijk verschijnsel.

Hiërarchie
In 1991 verscheen het boek “Managen zonder hiërarchie” van mijn collega en vriend Willem Verhoeven. Aan de verschijning van het boek gingen vele uren studie en discussie vooraf. Discussie die geïnspireerd werd door het leiderschap zoals wij dat in het decennium daarvoor bij het staatsbedrijf der PTT hadden waargenomen en ervaren. Leiderschap, sterk geworteld in geloof in hiërarchie. Dienstjaren en diploma’s bepaalden de rang die je had in een nauwkeurig uitgewerkt systeem van posities. Met, als ik het mij goed herinner, op het laagste niveau “de werkman” en op het hoogste niveau de “directeur generaal”. Dienstorders bevatten de instructies, bedacht door experts van de stafafdelingen op het hoofdkantoor en waren ondertekend door een directielid. Het waren gedetailleerde instructies voor de uitvoering van het werk. Die dienstorders waren genummerd en werden opgeborgen in mappen, zodat je na kon zoeken welk gedrag er geboden was ten aan zien van het één en ander.

Scheiding denken en doen
Het was een werkwijze waarbij mensen in de uitvoering totaal niet betrokken werden bij het nadenken over de uitvoering van het werk. Het is niet verrassend dat dienstorders maar zelden werden uitgevoerd. Mensen ontwikkelden hun eigen routines en werkwijzen en probeerden die uit het zicht van hogere lagen in de hiërarchie te houden. Dienstorders werden er vooral bij gepakt om een ander van zijn ongelijk te overtuigen. Een beetje zoals de tien geboden in de kerk gebruikt werden om iemand anders op zijn of haar tekorten te wijzen. In de jaren voor het verschijnen van zijn boek publiceerden Verhoeven, en soms ik ook, artikelen over dit volgens ons uiterst ineffectieve managementsysteem. We zagen heel goed hoe mensen uitstekend in staat waren hun eigen werk te organiseren en soms heel ingewikkelde systemen bedachten om de hogere hiërarchische lagen om de tuin te leiden. En we zagen hoe lastig de hogere lagen het hadden als ze mensen in de uitvoering tot de orde wilden roepen.

Mensen betrekken
Verhoeven ontdekte steeds weer nieuwe onderzoeken waarin was vastgesteld dat hiërarchie niet werkte als je dingen van mensen gedaan wilde krijgen. Integendeel, het ging juist om mensen betrekken. En zo ontwikkelde zich het gedachtegoed van coachend leiderschap. De eerste inzichten daaromtrent werden door Verhoeven vastgelegd in zijn tweede boek “De manager als coach”. In dat boek wordt zichtbaar gemaakt hoe belangrijk het is om samen een toekomstbeeld te ontwikkelen en vast te stellen. Om vervolgens goed naar de werkelijkheid te kijken. Om waar te nemen wat er echt aan de hand is. Om vooroordelen en mythes op te ruimen om zo op basis van de echte werkelijkheid, op basis van de feiten een route te bepalen die je naar dat toekomstbeeld brengt. Het is om meer redenen belangrijk dat samen te doen. Je schept er betrokkenheid mee en je hebt minder kans op blinde vlekken. Een belangrijke taak van de leider is de mensen bij de les houden. Om elke keer er weer voor te zorgen dat het bewustzijn ten aanzien van het doel, maar ook ten aanzien van de realiteit wakker blijft. Het gaat om samen goed onderzoeken van ieders waarneming en van ieders denkkracht gebruik maken om zo samen tot stappen en oplossingen te komen.

De leider als marionet
Dat is een beeld van leiderschap dat totaal verschilt van het beeld dat professor Gianpiero Petriglieri mei vorig jaar schetste in een artikel in de Harvard Business Review. Het artikel kreeg de titel “Why we pick leaders with deceptively simple answers” of: waarom we leiders kiezen, met misleidend makkelijke antwoorden. Petrigieri refereert in zijn artikel uitgebreid aan wat Freud schrijft over zogenaamde ‘grote mannen ‘. Freud, die begin jaren 20 van de vorige eeuw schreef dat er achter elke “Grote man” een groep staat die angstig is, die zich zorgen maakt, die snelle oplossingen wil of die wraak wil nemen.  Zo’n grote man wordt niet gekozen omdat hij beschikt over kwaliteiten om de situatie waar te nemen, te analyseren en op basis van goede afwegingen een passende strategie kiezen.

Narcist
Maar de “Grote man” is degene op wie je je dromen en je wensen kunt projecteren, die ze uitdraagt en ervoor wil vechten. In het gedrag van de grote man wordt het karakter van de groep zichtbaar. Volgens Freud houden de volgers van zo’n leider, maar de leider zelf houdt van niemand. Vaak is de leider een absolute narcist, die geliefd is bij zijn volgers zolang hij die droom overeind houdt.

Projector
En dat was wat ik Donald Trump zag en hoorde doen in zijn speech, afgelopen vrijdag bij de aanvaarding van het presidentschap van de USA. Hij echode in z’n beloftes de wensen van zijn achterban. Hij zei de macht weer aan het volk te geven. Maar daarmee ging het niet om de macht om op een verstandige rationele manier samen met problemen om te gaan, maar om de macht om op basis van vooroordelen en mythes je gang te gaan.

Moed erin houden
Daarmee  kom ik op nog iets dat belangrijk is in coachend leiderschap en dat is de moed erin houden. Het geloof uitdragen dat je er samen uitkomt en dat anderen uitsluiten vooral tot groter problemen leidt. Mensen uitsluiten en ervoor zorgen dat ze bang zijn leidt tot ontwikkelingen, waarin “grote mannen” worden gecreëerd. Bij coachend leiderschap gaat het juist om een gemeenschappelijk toekomstbeeld. Een beeld wat je niet oplegt aan mensen maar samen met elkaar ontwikkeld. Het is belangrijk om elkaar in zo’n proces vast te houden en ervoor te zorgen dat mensen niet buiten de boot vallen. Het gaat ook om het samen naar de werkelijkheid kijken en deze goed waarnemen. De “grote man” floreert bij wij en zij. De coachende leider zorgt voor wij . Alleen zo kunnen duurzame resultaten worden geboekt.

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/