Leiderschap is een kunst

Introductie
Een jaar of tien geleden had ik een offerte gemaakt voor een gemeente. Het was een offerte voor een programma voor leiderschapsontwikkeling. Toen ik met veel vertrouwen het gesprek ging voeren met een klein team van managers kreeg ik tot mijn verbazing te horen dat mijn programma teveel gericht was op hat aanleren van kunstjes. Daar waren ze niet naar op zoek. Ze waren op zoek naar de ontwikkeling van leidinggevenden, die waarden in hun handelen centraal stelden. Of ik nou al zei dat in gedrag vaardigheden maar ook waarden zichtbaar werden. Het hielp niet. Ze kozen voor een andere partij. Een partij die met waarden werkt.
Dit voorval maakt duidelijk dat een leidinggevende  vanuit meerdere kanten naar z’n werk moet kijken en vooral naar de mensen met wie gewerkt wordt. Dat om kunnen gaan met een veelheid aan aspecten, met allemaal verschillende mensen, met groepsdynamiek en met eigen gevoelens, behoeften en kwaliteiten. Dat in de werkende weg verder vorm geven. Noem ik een kunst. Nee, niet een kunstje. Maar vergelijk het met het maken van een schilderij, een beeld, een muziek stuk, een gedicht , een boek of een wandkleed. Daar bestaat geen programma voor.

Mensgericht
Enkele dagen gelden publiceerde Insead hoogleraar Gianpiero Petriglieri  een stuk ter voorbereiding op symposium voor Evidence Based Leadership development van 2022. De titel van het stuk is‘Humanizing leadership’.
Leiderschap, zegt hij,  is verantwoordelijk voor emoties, relaties en die mix aan zaken, die ons compleet en volwaardig mens maken  maar die ook kunnen zorgen  voor innerlijke fragmentatie en voor sterke gevoelens van vervreemding.

Kunstenaar
Om daar goed mee om te kunnen gaan moet je je eigenlijk als kunstenaar kunnen gedragen. Petriglieri schreef al eerder over de leider als een kunstenaar en leiderschap als kunst. Ook Max De Pree ooit leider van een grote meubel industrie ziet leiderschap als een kunst en in een artikel van maart dit jaar in Forbes wordt gerefereerd aan  Chris Duffin van een international fitness bedrijf die leiderschap een kunst noemt.

Bruce Spingsteen
Petriglieri staat er dus niet alleen in.  In de Harvard Business Review van 29 september 2017 schrijft hij een artikel waarbij het heeft over het leiderschap wat zichtbaar wordt in het werk van popicoon Bruce Springsteen. Springsteen brengt het onbenoembare en het onhoorbare in beeld . Hij laat je tussen en achter de regels en de woorden kijken. Hij ziet kans om bij mensen beelden wakker te maken en te doen ontwikkelen.

Een praktijk voorbeeld
Ooit schreef ik een blog over een verrassende ontmoeting die ik had met een Rooms Katholieke priester. Hij was architect  en hij was in een krottenwijk, in Yogyakarta, gaan wonen. Daar had hij van afval een bijzonder  en kleurrijk huis gebouwd. Het feit dat hij dat deed maakte iets wakker in de mensen die in die krottenwijk woonden. Er ontstond bij hen een toekomstbeeld en een verlangen. Ze vroegen hem of hij ook zo’n huis voor hen wilde bouwen maar dat weigerde hij, hij wilde ze echter wel helpen als ze hem en elkaar zouden helpen met het verzamelen van materialen en het resultaat was dat er steeds meer mooie huizen in de wijk kwamen. Het huis wat hij bouwde deed de verbeelding van z’n buren ontwaken. Er kwamen later stedenbouwkundigen uit de hele wereld kijken en toen in mei 2006 Yogyakarta door een zware aardbeving getroffen werd , bleven de huizen in deze wijk, door de flexibele constructie en het gebruikte materiaal, overeind.

Een toekomstbeeld
En dat is wat je als leider ook wilt zegt Petriglieri, je wilt dat mensen een levend toekomstbeeld in hun hoofd hebben, en dat krijg  je niet als je een consultant je visie op laat schrijven. Een kunstenaar leeft z’n visie  is er actief mee bezig. Houdt z’n droom in leven en bouwt die uit, dat is niet altijd makkelijk soms gaat het moeilijk. Maar dat leidt vaak tot verrassende wendingen. Een kunstenaar helpt mensen weerbaar  te zijn. Een kunstenaar kan de aandacht van mensen vasthouden en voeding geven aan hun verbeelding.

Verbeeldingskracht
Er is een uitspraak van Napoleon over leiderschap: “Leiders zijn handelaren in hoop” maar Petriglieri noemt leiders kunstenaars die de verbeeldingskracht van mensen (be)dienen.  Leiders laten mensen in zichzelf geloven en ze laten je je kwaliteiten en talenten ontdekken. Een droom, geeft je een bestemming in je leven en een leider laat die droom ontstaan en groeien dat doet een leider vooral door als kunstenaar te werken.

Een worsteling
Dat kan een worsteling zijn. Dezelfde worsteling die een kunstenaar ervaart als hij of zij een beeld wil oproepen. Regelmatig uit materiaal dat weerbarstig is. Je moet daardoor je beeld aanpassen of ander materiaal gebruiken of het materiaal voorbewerken. Juist in die worsteling met het materiaal ligt de essentie van het kunstenaar zijn. Er bestaan geen definitieve antwoorden hier. Altijd weer zijn er open einden waarbij diverse antwoorden gebruikt kunnen worden. Het is zeer functioneel die worsteling met anderen te delen daarmee ontstaat ontwikkeling. Je moet daarom kunnen leven met twijfel.

De wil om te leven
Bij leiderschap gaat het niet om instrumenten om een verzameling vaardigheden of om dingen voor elkaar krijgen maar het is een uitdrukking van onze wil om te leven, zegt Petriglieri.
Het feit dat leiderschap een kunst is betekent overigens niet dat het geen wetenschap is. Er is veel discipline en vaardigheid bij nodig. Maar dat alleen is niet voldoende alles moet in dienst staan van de intentie om tot betekenisvol handelen te komen. Dat geldt voor allen die mee uitvoeren, en beperkt zich niet tot  de leider.
Er moet ruimte zijn om intentie helder te krijgen en om verbinding te maken met beschikbare bronnen.

Twee werelden
We hebben altijd met twee werelden te maken schrijft Petriglieri, onze binnenwereld  die gevormd is door verhalen uit het verleden en aspiraties die de kiem vormen voor onze dromen. En, daar tegenover de andere wereld die van de incentives en de plichten waarmee we geconfronteerd worden.

Drie rollen
Er kunnen in het spanningsveld tussen die twee werelden drie rollen ingenomen worden; die van 1)bewuste waarnemer, die van 2)beschouwende betrokkenheid  en die van 3) actieve betrokkenheid
Over het algemeen bevinden we ons in de rol van actieve betrokkenheid, soms nemen we afstand en worden we bewuste waarnemers. Vanuit die rol zien we van afstand wat er goed gaat of veranderd moet worden, vanuit die rol geven we feedback. Daarna gaan we weer terug naar de rol  van actieve betrokkenheid.

Leiderschap
Leiderschap begint waar we in verbinding staan met onze binnenwereld en ,met onze sociale wereld , zonder grip te hebben op één van de twee of beiden.
Een belangrijke vraag voor de leider is: “Waartoe gebruik ik mijn energie en mijn vaardigheden om toe te geven aan mijn behoefte  om actief te participeren of om serieus aandacht te geven aan mijn intenties. Met je intenties bezig zijn lukt je niet lang alleen, daar heb je anderen bij nodig. Daarover in gesprek gaan is essentieel. Er moeten plaatsen ( holding space) gecreëerd worden waar een veelheid aan intenties niet leiden tot polarisatie.
Een route daarvoor is oriëntatie , experiment  en de reflectie daarop en een fase waarin inzichten met elkaar geïntegreerd kunnen worden en vragen teruggebracht kunnen worden naar de praktijk.

Het gaat om mensen
Echter, niet de methoden zijn belangrijk maar de mensen. Het zijn de mensen die alles bijzonder maken.  Er zijn diverse benaderingen van leiderschap  en we kunnen ze allemaal  de ruimte geven juist die veelheid aan inzichten en benaderingen kunnen ons vooruit helpen.

Een kunstenaar beschikt over vaardigheden, werkt vanuit waarden heeft met toeschouwers of toehoorders te maken, die reageren. Daarin lijkt de leider op de kunstenaar.

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/”