Hoe werk je aan autonomie?

Zelfsturing
In de jaren ’80 van de vorige eeuw werkte mijn vriend Willem Verhoeven aan een  boek over leiderschap. We spraken regelmatig over leiderschap met elkaar. We zagen bij de PTT elke dag de beperkingen van het tot dan toe zeer gebruikelijke hiërarchische leiderschap. We zagen dat de mensen in de uitvoering prima zelf hun werk konden organiseren maar daarbij voortdurend voor de voeten werden gelopen door chefs en managers. Zo kregen we het ook over ‘zelfsturing’.

Voor de voeten lopen
Mensen in de uitvoering bleken in allerlei situaties prima in staatzelf het werk te organiseren en ze vonden zelf slimme oplossingen als er iets mis ging. Het rare was dat ze dat soms stiekem moesten doen. Want van hun baas mochten ze niet zelf nadenken. Zolang de baas maar op een afstand bleef ging het goed maar oh wee als de baas zich ermee ging bemoeien. Bij het transportbedrijf waar ik in die tijd ook werkte merkte ik hoe  chauffeurs alles zelf oplosten. Ze vonden zelfs zelfstandig retourvracht als ze ergens leeg kwamen. De baas kwam alleen in actie als ze hem ergens bij haalden of als er bijvoorbeeld een ongeluk gebeurt was in het buitenland. En er gebeurde bij het transportbedrijf helemaal niet waar zo vaak voor gewaarschuwd werd.  Iedereen ging niet zomaar z’n gang of deed waar hij zin in had. Integendeel er werd prima samengewerkt en automatisch afgestemd op wat collega’s en klanten nodig hadden.

Wederzijdse afhankelijkheid
In zijn boek ‘De zelfsturende medewerker’(2001)heeft Verhoeven het in dat perspectief over het vormgeven aan wederzijdse afhankelijkheid.Dat betekent samen vorm geven aan een met elkaar overeengekomen opdracht en daarbij alle betrokkenen in staat stellen zijn of haar individuele kwaliteiten zo veel mogelijk recht te doen.
Dat is een boeiende uitdaging, die niet zomaar vanzelf goed gaat. Het beste uit jezelf halen, ruimte geven aan de ander,initiatief nemen of een stapje opzij doen, iets nieuws uitproberen, bijleren. Het zijn allemaal zaken waarmee je dan te maken krijgt.

Evenwaardigheid
Evenwaardigheid is daarbij een belangrijk sleutelwoord. Aan evenwaardigheid zitten ook verschillende kanten. Het betekent de ander niet betuttelen, niet zich klein laten voelen. Maar ook niet jezelf verstoppen. De ruimte nemen als dat nodig is.Waar heb jij iets te zeggen en waar is een ander de baas.

Autonomie
Het gaat om het steeds weer ontdekken van jouw autonomie en de autonomie van de ander en hoe die zich tot elkaar verhouden. In hun boek Beyond Reason wijden Fisher en Shapiro een hoofdstuk aan het omgaan met die autonomie. Eerder schreef ik als twee stukken over behoeften die belangrijk zijn voor ieder mens. Namelijk je gewaardeerd weten en ergens bij mogen horen. Autonomie is  ook zo’n  belangrijke menselijke behoefte schrijven Fisher cs.

Knoeiboel
Je ziet dat heel mooi bij bijna alle kleine kinderen die alles zelf willen doen en dan een enorme knoeiboel maken met hun spinazie. De autonomie van het kind wordt begrensd door wat de ouders goed vinden en toelaten. Later zijn het ook broertjes, zusjes, juffen en meesters vrienden en vriendinnen, die je helpen ontdekken waar de grenzen van jouw autonomie zich bevinden. Autonomie is dus niet het elkaar uit de weg gaan of je opsluiten in je eigen ruimte en bezig zijn met je eigen ding.

Twee belemmeringen
Fisher cs, constateren twee belangrijke belemmeringen als het gaat om Het gebruik van autonomie.
De eerste is dat we over het algemeen onze eigen autonomie veel te veel beperken. We denken dat we geen autoriteit hebben om iets op te pakken of om ergens iets van te zeggen. We denken dat het niet mag, dat het niet hoort, dat het onbeleefd is of dat we een grote mond zullen krijgen.
De tweede is dat we, vaak zonder het in de gaten te hebben, de autonomie van een ander beperken. Een voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld roken op het perron van een station.

Eigen autonomie
Fisher cs. pleiten ervoor de eigen autonomie groter te maken en te stoppen met het beperken van de autonomie van anderen. Daarmee vergroot je de positieve emoties in je organisatie en bevorder je de samenwerking sterk. Zelf heb ik in mijn leven diverse malen ervaren hoe ik mijn eigen autonomie verkleinde, meestal als gevolg van een belemmerende overtuiging. En recent bleek nog dat er mensen mij durfden vragen hoe het kwam dat ik een blauw oog had. Ze waren bang op gevoelig terrein (huiselijk geweld)  te komen. Toen ze hoorden dat een aanrijding de oorzaak was durfden ze er ineens wel over te praten.

Positie en autonomie
We beperken in allerlei situaties dus onszelf en dat doen we ook in situaties waarin we denken dat we niets te vertellen hebben omdat we niet in de goede positie zijn, maar je hebt daar helemaal geen positie voor nodig, ook zonder positie kun je invloed hebben. Je kunt altijd suggesties doen, blijf niet hangen in je onmacht en je gebrek aan formele ruimte. Enkele concrete stappen, die zij suggereren zijn. Richt je op het probleem wat je wilt aanpakken, wie je wilt beïnvloeden, welke aanbevelingen je kunt doen en hoe je die onder de aandacht van de beslisser kunt brengen.

Opties genereren
Probeer opties te genereren.
Nodig anderen uit om gezamenlijk te brainstormen; onderzoek belangen; inventariseer mogelijkheden; verfijn deze mogelijkheden; besluit samen wat je met de ideeën gaat doen
Op die manier kun je werken aan het vergroten van je autonomie.

Teveel autonomie
Overigens kun je soms ook last hebben van teveel autonomie, dan kan de hoeveelheid aan keuzes je verlammen. Denk maar aan de middelbare scholier, die mag bedenken wat hij later wil gaan doen. Die heeft soms last van een teveel aan keuzevrijheid. Professor Barry Schwarz hield daar een mooie Ted talk over.

Botsen
Het komt ook regelmatig voor dat we botsen met de autonomie van een ander, ook dat doen we vaak zonder het zelf in de gaten te hebben en ook dat kan veel ellende opleveren en ook hier spelen belemmerende overtuigingen vaak een rol. Om onnodige problemen te voorkomen is het zaak er verstandig mee om te gaan. Het betekent zeker niet je mond maar houden of een andere kant op kijken. Niet stil zijn om de lieve vrede te bewaren. Het betekent de ander actief betrekken bij de besluiten die je neemt. Dus vraag eerst advies aan anderen voor je een besluit neemt, doe dat ook met mensen, die er niet direct fysiek bij betrokken zijn maar die later met de gevolgen worden geconfronteerd. Denk goed na over wie dat kunnen zijn.
Zorg ook dat mensen goed over een beslissing geïnformeerd worden.

3 boxenmodel
Fisher cs. stellen een praktisch model voor om mee te werken. Het is een model met 3 boxen.
In de eerste zitten de mensen die geinformeerd worden
In de tweede de mensen die geraadpleegd moeten worden
In de derde de mensen die belangen hebben en met wie dus onderhandeld moet worden.
Autonomie is een basisbehoefte, en elke keer moet in de praktijk specifiek voor de relaties, waarmee we te maken hebben opnieuw worden uitgezocht hoe de autonomie van onszelf en die van de ander op elkaar afgestemd kunnen worden.

Act and think
Herminia Ibarra schreef het boek Act like a leader, think like a leader. Het is een boek waarin duidelijk gemaakt wordt hoe je ontdekken kunt hoe je onderlinge afhankelijkheden kunt regelen. Hoe je kunt ontdekken waar jouw autonomie en die van de ander elkaar raken.
Een coachende leider kan een  doorslaggevende rol spelen in die processen

Wil je hierover of over iets anders verder praten bel dan 0622995926 of mail dirkboersma@excellentleiderschap.nl of één van mijn collega’s