Feedback, nut en gevaren

Sombere middag
Een sombere middag, ik denk in het najaar van 1959. Ik wacht tot het spellingsschriftje door meester Roemers op mijn tafel wordt gelegd. Ik ben een beetje bang, want alle voorgaande keren stond het vol met rode strepen, en het is niet anders deze keer. Weer een slecht cijfer. Met name de d’s en de t’s kloppen niet. Ik zit in de vierde klas van de lagere school, groep zes heet dat nu. Op de kaft van het schriftje stond een trein als ik het mij goed herinner. Maar wat mij het meest is bijgebleven is de somberheid. Het gevoel het niet te kunnen. Misschien is dat ook wel de somberheid die ik benoemde in de eerste regel van dit stukje.

Rode strepen
Ik haatte dat schriftje, met alle rode strepen erin en de rood geschreven onvoldoendes onderaan de bladzijdes. Het was de bedoeling van de school, mijn ouders en van meester Roemers dat ik goed Nederlands leerde spellen, maar ik bakte er niks van. De feedback die ik kreeg voor mijn pogingen waren rode strepen en rode onvoldoendes. Daarvan leerde ik niet beter spellen. Ik leerde ervan dat ik niet deugde en dat ik niet op school wilde zijn.

Nuttig?
Er wordt van alles geschreven over feedback: over wat nu het beste is, of het eigenlijk wel nuttig is, of feedforward niet veel effectiever is, wat de juiste stappen zijn en ga zo maar door.
Feedback is er gewoon, of het nu gegeven wordt of niet. We kunnen het ook heel goed zelf scheppen in ons hoofd.

Leren
Feedback speelt een belangrijke rol bij leren, maar aan dit korte voorbeeld is te zien dat feedback niet automatisch leidt tot het leren waarvoor het is bedoeld. In dit voorbeeld was het bedoeld om mij beter te leren spellen. Het resultaat was echter dat ik een hekel kreeg aan spelling, de meester en de school. Dat leerde ik ervan en dat was nou net wat ik beter niet kon leren. Dat is precies waar het vaak fout gaat met feedback en, in aansluiting daarop, met reflecteren. Het laat ook zien dat het gezegde ‘je leert er altijd wat van’ heel erg klopt, maar dat het vaak jaren duurt voor je ontdekt wat je er dan van geleerd hebt, en dat je daar dan misschien wel helemaal niet blij mee bent.

Actietheorie
Het is daarom heel belangrijk dat je er direct iets van leert en dat je je daar dan ook bewust van bent. Dat je de ontvangen feedback goed waarneemt en dat je er iets meer kunt doen. Manon Ruijters, die zich bezig houdt met professionele identiteit, heeft het over je actietheorie. Daarin moet de verwerkte feedback een plaats krijgen, zodat je actietheorie effectiever wordt. Wij noemen dat proces reflecteren.

Reflecteren
Reflecteren is ook een essentiële fase in de leercyclus zoals die beschreven wordt door David Kolb. Je doet het om te ontdekken hoe je handelen werkt in verschillende situaties. Feedback levert noodzakelijke informatie om in dat proces te gebruiken. Daarom is het belangrijk dat feedback nauwkeurig en passend is. Daarmee is de kans dat het verkeerd begrepen of geïnterpreteerd wordt kleiner.

Stimulans
Ik kreeg gelukkig jaren later ook andere feedback. Dat was toen ik in Amsterdam ging studeren. Ik had een vriendin in Tilburg, mijn ouders in Breda en mijn budget was beperkt. Dat betekende veel liften. Het viel me daarbij op dat ik vaak te horen kreeg: “bedankt voor het fijne gesprek”. Regelmatig  werd ik meegenomen door Karel van het Reve en professor Kwant als ze gedoceerd hadden aan de KMA, en doordat ik hen beter leerde kennen durfde ik ook eens te vragen wat maakte dat ze de gesprekken prettig vonden. “Je bent zo geïnteresseerd, je luister zo goed en je stelt zulke goede vragen,” kreeg ik te horen. Dat was een stimulans. Dat was feedback die ik begreep en die mij hielp om verder te leren en te oefenen in wat wel en niet werkte. Het was erg belangrijk dat ik me bewust werd van het effect van mijn gedrag en ontdekte wat ik daarvoor nodig had, namelijk feedback.

Niet bewust
Ik was me er niet van bewust dat die feedback er altijd al was geweest. Zoals iedereen waarschijnlijk wilde ik iets bereiken met mijn gedrag. De informatie die ik kreeg, of maakte, over de mate waarin ik  mijn resultaat bereikte was de feedback. Die feedback gebruikte ik dan om mijn gedrag aan te passen.

Verkeerde dingen leren
Vaak leerde ik de verkeerde dingen en werd mijn gedrag helemaal niet effectiever. Als mijn broer zich in ruzies vroeger niet gewonnen gaf, schreeuwde ik nog wat harder of gebruikte ik meer krachttermen in de verwachting dat ik dan wel gelijk zou krijgen. Dat leidde echter alleen tot escalatie. En als mijn vader dan begon over de knecht van boer Jansen, die op het kerkhof lag maar wel gelijk had omdat hij van rechts kwam, dan werd ik daar ook nog boos over. Ik begrijp nu dat mijn vader gelijk had, maar toen niet.

Goede dingen leren
Ik leerde wel van de feedback van mijn vader toen hij mij vroeg hoe het kwam dat ik zo vaak  met “ja maar” reageerde als mijn vrouw iets zei. Ik ging prompt beter op mijn woorden letten. Daar had ik veel aan.
Feedback blijkt dus veel verschillende effecten te kunnen hebben. Dat effect heeft alles te maken met de vorm en de tijdigheid van de gegeven feedback. Goede, nauwkeurige en tijdige feedback is essentieel om goed te kunnen reflecteren en leren.
In het voorbeeld waarmee ik deze blog begon is er geen sprake van goede, nauwkeurige feedback. Ik leerde niet wat de meester en mijn ouders graag wilden dat ik leerde. Ik leerde juist wat ik niet moest leren. Het komt er dus op aan met feedback, omdat het zo’n enorme invloed heeft op ons reflecteren en leren.

Feedback is er altijd
Feedback is er altijd. We merken op wat het effect is van ons handelen, of we bedénken wat dat effect is. Dat laatste gebeurt maar al te vaak.
Ik schreef ooit een blog over de eigenaar van een groot autobedrijf, die in een survey van zijn medewerkers te horen kreeg dat de visie van z’n bedrijf niet helder was. Hij was daar woedend over, want hij leefde in de veronderstelling dat hij daar altijd heel duidelijk over was. Zijn medewerkers hadden hem die feedback nooit eerder gegeven en hij had er ook nooit om gevraagd. Hij had zijn eigen feedback geconstrueerd en dus niet geleerd zijn visie beter te verwoorden.

Coachend leiderschap
Het leiderschap zoals wij dat uitdragen is gericht op mensen de ruimte, maar ook de prikkels te geven om het beste uit zichzelf te halen. Voor henzelf én voor de organisatie. Dat betekent dat mensen kunnen, willen en mogen leren. De door Ruijters beschreven professionele identiteit en actietheorie zijn daarbij erg belangrijk. Het gaat bij de ontwikkeling daarvan vooral om experimenteren en reflecteren (Kolb; Ibarra; Konnikova) en daartoe is goede feedback essentieel. Bij goede feedback is het belangrijk onderscheid te maken tussen de handeling of het gedrag en het effect daarvan op jou. Je hoeft bij goede feedback dus niets over de andere persoon te zeggen. Hoe eerder die feedback volgt op het vertoonde gedrag, hoe effectiever de ontvanger ermee om kan gaan. Je kunt het dan ook beter simpel en eenduidig houden. Goede feedback is nooit een oordeel over de ander.
In onze trainingen besteden we hier uitgebreid aandacht aan.

Wil je hierover of over iets anders verder praten bel me dan 0622995926 of mail dirkboersma@excelentleiderschap.nl of één van mijn collega’s