One size doesn’t fit all

Zie je wel
Kortgeleden werd ik op social media ineens geconfronteerd met de  uitspraak ‘Cordaan stopt met zelfsturing’. Het klonk mij een beetje in de oren als ‘zie je wel’, zelfsturing werkt niet, het kan bijgeschreven worden op het lijstje van hypes,die niet de oplossing bleken te zijn voor alle problemen waarmee we kampen in onze organisaties.

paarden
Ik dacht ook: ‘ik hoop niet dat ze echt zo dom zijn dat ze zelfsturing afschaffen’. Ik kan me niet voorstellen dat de medewerkers van Cordaan nu weer als slaafse knechten wachten op wat de baas hen opdraagt. Dat ze hun hersens weer thuis laten en het denken aan paarden overlaten, zoals ik dat vroeger op school en bij de PTT regelmatig hoorde.

Faciliterend leiderschap
Door me er even wat verder in te verdiepen bleek gelukkig dat daar geen sprake van was. In dagblad Trouw is te lezen dat de directievoorzitter van Cordaan Thuiszorg (Andrée Brand) zegt dat op uitdrukkelijk verzoek van de medewerkers de teamleider terugkeert maar in een nieuwe rol, namelijk vorm geven aan faciliterend leiderschap. Een rol die medewerkers in staat stelt wel degelijk zelfsturend te zijn. Die reactie van Brand stelt me gerust. Zelfsturing wordt helemaal niet afgeschaft, zelfsturing wordt nu eindelijk gefaciliteert.

De manager als coach
Iets waarvoor mijn vriend Willem Verhoeven al pleitte in zin  boek ‘de manager als coach’. Zelfsturing en coachend leiderschap horen bij elkaar volgens Verhoeven. Zelfsturing betekent dat je in staat bent vorm te geven aan wederzijdse afhankelijkheid. Zelfsturing is niet je eigen gang gaan.

Doorgeefluik
In een essay over passend onderwijs en de leraar, in de nieuwsbrief VO geschreven door Marieke Dekkers en Nicole Teeuwen. In het artikel wordt veel aandacht besteedt aan de werkdruk die leraren ervaren en er wordt ook gesproken over de invloed die de omgeving waarin de leraar moet werken op die werkdruk heeft. In het artikel kom je weinig tegen over de rol van de schoolleiding. En, war die wel aan de orde komt is het vooral als doorgeefluik, van elders geproduceerd beleid wat wordt doorgegeven aan de leraar. Er wordt weinig aandacht besteedt het leiderschap op scholen.

Een zelfsturende leider
Dat is iets waar Eva Naaijkens en Martin Bootsma het in hun handboek ‘Als we weer eens gewoon gingen lesgeven’, wel over hebben. Marianne van Mierlo, directeur van excellente school De Straap in Mierlo liet zien hoe je met zelfsturing en coachend leiderschap ervoor kan zorgen dat leraren en kinderen weer met plezier naar school gaan en hoe een school gaat groeien. Naaijkens, Bootsma en Van Mierlo laten zien hoe zelfsturing en leiderschap alles met elkaar te maken hebben. Zelfsturing is daarbij niet allen belangrijk op het niveau van de leraar maar ook op het niveau van de directeur, ook die is zelfsturend en niet de postbode van bestuur of overheid. Een directeur of een manager die zelf niet zelfsturend zijn kunnen een team niet helpen in het ontwikkelen van zelfsturing.

Confronteren
Het betekent dat je de confrontatie moet durven aangaan met de niveau’s boven je. Op een school is daarbij het belangrijke criterium ‘is dit goed voor het onderwijs aan de kinderen’. Als dat niet zo is moet je het niet zomaar overnemen omdat het van ‘boven’komt.

Patronen
Enkele dagen geleden keek ik naar een video over bedrijfscultuur gemaakt door Siobhan McHale, organisatie psycholoog en expert in cultuurverandering. McHale heeft het in haar video over de zaken die belangrijk zijn bij bedrijfscultuur en waar je aandacht voor moet hebben als je een bedrijfscultuur wilt veranderen. Ze benoemt vier factoren, de mental maps, het gedrag, de processen en de patronen. Het zijn vooral die patronen die van essentieel belang zijn. Het gaat daarbij om hoe mensen op elkaar reageren. Hoe het gedrag van de één het gedrag van de ander oproept.

Omgeving
Gedrag van mensen, is afhankelijk van de omgeving waarin ze zich bevinden, van het gedrag van de mensen om hen heen. Daar is volgens McHale veel te weinig aandacht voor, vaak wordt daar helemaal geen aandacht aan besteedt. Dat herken ik wel, er is aandacht voor gedrag van mensen en vaak worden er gemakkelijke verbanden gelegd met veronderstelde manco’s in de mentale kaart van een persoon.

Etiketten
Hij of zij zal wel…….. of er worden pseudowetenschappelijke etiketten opgeplakt, iemand wordt als narcistisch of autistisch gekwalificeerd of als te emotioneel en zo zijn er veel etiketten te verzinnen. Die etiketten dienen dan vaak om iemand als ‘rotte appel’te verwijderen en te vervangen door iemand die wel ‘deugt’. Om dan vervolgens te constateren dat een ander zich nu als ‘rotte appel’ manifesteert. De rol van patronen wordt daarbij volledig over het hoofd gezien. Vaak speelt de leidinggevende ook nog eens een centrale rol in het in stand houden van een patroon. Kijk maar eens naar de ondergang van Nokia als producent van mobiele telefoons en zo zijn er wel meer voorbeelden te bedenken.

De leider
Wat mij opviel bij het model van McHale is dat ze daar totaal geen aandacht aan besteedt. Op mijn vraag of de rol van de leider hierin niet belangrijk is reageert ze echter onmiddellijk met de uitspraak dat de leider vaak de belangrijkste brandstof levert voor het ontstaan en in stand  houden van een patroon.Naaijkens en Van Mierlo lieten in hun aanpak zien hoe een leider invloed heeft op de patronen in positieve zin. Hoe een school beter wordt door op een goed manier met die patronen bezig te zijn.

Sociale architecten
Het zijn sociale architecten zoals die beschreven worden door Linda Hall of door Alex Hill cs. Sociale architecten zijn leiding gevenden, die zich richten op de patronen in een organisatie, die patronen zo vorm geven dat zelfsturing optimaal rendeert. Wij noemen ze coachende leiders, Andree Brand noemt ze faciliterende leiders.  Inge Nuijten noemt ze dienende leiders.

Drie geboden
Linda Hall schrijft in haar boek ‘Three imperatives for becoming a great leader’ dat het begint met jezelf heel goed kennen, dat je je netwerken moet kunnen managen en dat je goed moet zijn in het ontwikkelen van je team.

One size doesn’t fit all
Ze heeft het niet over één oplossing voor alle problemen of over ‘one size fits all’. Je zult altijd in welke situatie je ook bent samen moeten zoeken naar hoe je aan het gezamenlijk bepaalde toekomstbeeld vorm geeft. Zelfsturing of lean of scrum of agile of design thinking of disruptie of dienend Leiderschap zijn niet de oplossing. Het zijn allemaal middelen die mits verstandig ingezet je kunnen helpen je toekomstbeeld te realiseren. En….. leiderschap gaat uitstekend samen met zelfsturing