Empathie of compassie

In allerlei lijstjes met functie eisen kom je het woord empathie tegen. We lijken het erg belangrijk te vinden. In diverse blogs schreef ik over het belang ervan en wereldleiders roepen er toe op. Empathie is echter iets dat je met zorgvuldigheid moet hanteren, er zijn risico’s. Bij compassie lijken die risico’s te ontbreken.

Empathie
Over het algemeen zien wij empathie als een positieve eigenschap, maar uit onderzoek komt naar voren dat empathie ook negatieve kanten kan hebben. En met name in deze tijd van polarisatie en hoog oplopende emoties als het om verkiezingen en politiek gaat, is het zinvol om daar eens bij stil te staan. Diverse politieke leiders roepen hun aanhangers of de burgers op tot empathie. Een week geleden, op 2 december publiceerde professor Paul Bloom van Yale er een artikel over in de Wall Street Journal. Hij refereert aan momenten dat Clinton, Bush, Obama, maar ook Trump mensen opriepen tot empathie.

Empathie en moraal
In het artikel wijst Bloom op het feit dat er ook risico’s zitten aan empathie en dat komt met name omdat empathie niet zo’n goede leidraad is bij het maken van morele keuzes. Empathie leidt gemakkelijk tot het kiezen voor één partij in een conflict. En empathie kan dan de drijfveer zijn voor wreed en destructief gedrag. Empathie leidt er toe dat we makkelijk kiezen voor de partij, die wij als slachtoffer zien of waar we sympathie voor voelen.

Soorten empathie
Het lastige met het begrip empathie is dat we er vaak verschillende zaken onder verstaan. Sommigen verstaan er cognitieve empathie onder, dan bedoelen we de kwaliteit die nodig is om te begrijpen wat er in het hoofd van een ander omgaat. Voor die empathie is het niet noodzakelijk ook het gevoel van zo iemand te delen. Dit is nuttige empathie, want die helpt je om de goede keuzes te maken in het samenwerken en samenleven met anderen. Overigens is ook hier de empathie niet inherent goed, want die empathie heb je bijvoorbeeld ook nodig als je dictator bent om effectief te kunnen zijn in je handelen. Maar naast deze cognitieve empathie komen we empathie vooral tegen in de betekenis van emotionele empathie. Dat is de empathie van het meevoelen, van je verplaatsten in de huid van een ander. Het gaat dan om met de ander lijden of met de ander verdriet voelen. Deze emotionele empathie verschilt van cognitieve empathie. Het is vooral die emotionele empathie die sterk ons oordeelvermogen beïnvloedt, zegt Bloom.

Empathie en eenzijdigheid
De emotionele empathie zorgt voor eenzijdigheid in oordelen. het leidt tot tribaal gedrag en zet ons ook makkelijk aan tot wreedheid en agressie. Zo blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek dat onze emotionele empathie  in werking treedt als we zien dat een groep mensen, die wij aardig vinden of mogen pijn lijdt. Als een andere groep diezelfde pijn ervaart, dan vertonen we geen enkele empathie en als het gaat om mensen, die we als vijand zien dan ontstaat er zelfs het gevoel van eigen schuld dikke bult. Je laat veel meer empathie zien naar iemand, die jou goed behandeld heeft. Als het daarentegen gaat om iemand die jou slecht behandeld heeft, dan ontstaat er geen empathie. Als je vindt dat werkelozen hun werkeloosheid aan zichzelf te danken hebben, dan ontstaat er geen empathie. Als je daarentegen denkt dat het de schuld van de overheid is, dan ontstaat er wel empathie. Je voelt empathie met iemand die je kent maar niet met iemand die je niet kent. “Wij zijn wel Charley maar niet Ahmad, die omkomt bij een bombardement in Aleppo. We voelen empathie bij het jongetje op het strand waarvan we de foto in de krant zien, maar de empathie bij al die anderen die verdrinken in de Middellandse zee is veel moeilijker te bespeuren. Emotionele empathie speelt een grote rol bij onze politieke keuzes en sommige politieke leiders maken daar handig gebruik van. Als je al die risico’s ziet, verbonden aan empathie dan, is het belangrijk dat we ons bewust zijn van onze ratio, die we kunnen gebruiken om onze empathie een beetje in het spoor te houden, zegt Bloom.

Compassie
Bloom introduceert naast empathie een ander begrip wat in zijn ogen minder gevaarlijk en misschien wel nuttiger is dan empathie en hij noemt dat betrokkenheid of compassie. Uit onderzoek blijkt dat empathie een relatie heeft met bepaalde delen in de hersenen en dat bij er compassie  activiteit is in andere delen van de hersenen. Het gaat dus echt om andere kwaliteiten. Bij compassie gaat het niet om het meevoelen met de ander maar om het je betrokken voelen bij de ander, om het zorg voelen voor de ander. En uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat er een relatie is tussen compassie en het doneren voor goede doelen. Die relatie is niet gevonden als het gaat om empathie en doneren voor goede doelen. Tania Singer, hoogleraar aan het Max Planck instituut in Leipzig, die mensen trainde in zowel empathie als in compassie nam ook waar dat verschillende delen van de hersenen actief waren tijdens zo’n training. Singer kwam ook andere verschillen tegen, Empathie put mensen uit en kan naast het maken van slechte keuzes zelfs tot burn out verschijnselen leiden. Compassie daarentegen leidt ertoe dat mensen zich prettiger voelen en naar anderen positiever gedrag laten zien.

Voordelen
Compassie heeft de voordelen van empathie, maar de nadelen laten zich niet zien. Paul Condon van de universiteit van Boston vond in zijn onderzoek dat mensen trainen in compassie ertoe leidt dat ze vriendelijker worden naar anderen en behulpzamer. Dit soort onderzoeksresultaten laten zien dat het de moeite waard is mensen die leiding geven te trainen in compassie. Maar ook in de selectie van leidinggevenden lijkt het onderzoeken of ze over compassie beschikken een zinvolle toevoeging