Hoe zorg je voor bewustzijn

De experimenten van Ariely laten zien hoe makkelijk het is om een rationalisatie te vinden voor oneerlijk gedrag en hoe veel het voorkomt. Ariely laat met zijn experimenten ook zien dat bewustzijn er voor zorgt dat mensen zich niet langer oneerlijk gedragen. Het is de uitdaging van een leidinggevende om ervoor te zorgen dat dat bewustzijn wakker blijft,om te beginnen het eigen bewustzijn.

Een rotte appel
Zoals ik in mijn blog van gisteren als schreef wil ik vandaag nog even doorgaan op integriteit en leiderschap door nog wat verder te kijken naar de experimenten van Dan Ariely. In het stuk van gisteren kwamen we al tegen dat mensen zichzelf graag zien als integer, maar dat ze tezelfdertijd ook een beetje liegen. Ariely geeft aan dat ze in hun onderzoeken vooral heel veel klein bedrog tegenkwamen. Groot bedrog kwam maar ontzettend weinig voor. Maar als je optelt wat je verliezen zijn door dat grote bedrog dan valt dat wat omvang betreft volledig weg tegen de som van al dat kleine bedrog. Dat zegt iets over de rotte appel in de mand, richt je daar niet al te veel op want je ziet daardoor alle kleine oneerlijkheid over het hoofd.

Rationalisaties
Rationalisaties die Ariely noemt zijn:

1. “Iedereen doet het dus waarom ik niet?”
2. Anonimiteit, je weet dat er niet op je gelet wordt.
3. Vervolgens kom je veel de rationalisatie tegen “De baas doet het ook”.
4. En er was een experiment waarbij de deelnemers sommen moeten oplossen en in ruil voor de goede antwoorden een deel van het geld uit de enveloppe mochten houden. Alleen het geld voor de foute antwoorden moest geretourneerd aan de leider van het experiment. Als nu die leider op het moment dat ze hun papier komen inleveren en ze ook willen afrekenen zijn telefoon die overgaat opneemt en even, maar 12 seconden, een paar woorden wisselt met een fictief persoon aan de andere kant van de lijn, dan neemt het bedrog aanzienlijk toe. De conclusie van Ariely is dat mensen hun bedrog dan rationaliseren met de gedachte: hij heeft geen aandacht voor ons, dan hoeven we ons ook niet netjes te gedragen. De deelnemers nemen op die manier wraak op de leider van het experiment.Het was z'n verdiende loon.

Aandacht
Alle vier deze rationalisaties  brengen mij tot de conclusie dat het erg belangrijk is om aandacht aan de mensen om je heen te besteden. Laat je dat achterwege, dan loopt de trein vanzelf uit de rails.
De experimenten van Ariely lieten nog iets zien. Als er in plaats van echt geld plastic munten worden uitgedeeld, die daarna overigens wel weer kunnen worden ingewisseld voor echt geld, dan wordt er meer bedrogen. Ariely vindt dat zorgelijk. Hij ziet een relatie met wat er bij de bankencrisis gebeurde. Waardepapieren zijn geen geld, derivaten zijn geen geld, aandelen zijn geen geld. Zij vertegenwoordigen wel een financiële waarde. Maar de afstand tussen de handeling en de financiële consequentie ervan is groter. En in het bedrijfsleven zie je die afstand steeds verder toenemen en dat maakt het voor mensen veel gemakkelijker om oneerlijk te zijn zonder zich daar slecht over te voelen.

Van klein naar groot
Ariely zag bij zijn experimenten ook nog iets anders, namelijk dat mensen na een periode met kleine beetjes tevreden te zijn geweest plotseling overgaan op een veel grotere mate van oneerlijkheid. En als dat gebeurt ben je verder van huis.
Belangrijk is dat Ariely ook gekeken heeft naar wat er helpt tegen oneerlijkheid. Mensen die aan het onderzoek meededen werd gevraagd om, voor ze met het experiment begonnen, eerst de tien geboden op te schrijven. Het bleek dat niemand ze helemaal uit zijn hoofd wist. Er werden heel wat geboden bij verzonnen. Het maakte ook niet uit wat iemands religieuze overtuiging was. Na het opschrijven van de tien geboden verdween het bedrog. Het maakte niet uit of mensen ze nou kenden of niet.

De kunst van het vragen stellen
En dit ken ik van de kunst van het vragenstellen. De vraag die je stelt zorgt ervoor dat mensen gaan nadenken, dat ze zich ergens bewust van worden. Het gaat niet om het antwoord, het gaat erom dat mensen bewustzijn ten aanzien van iets ontwikkelen. Ariely en zijn team deden ook een experiment met een eed afleggen met de hand op de Bijbel en ook daar trad hetzelfde effect op. Ook bij verstokte atheïsten trad het effect op. Net als bij de tien geboden kun je dus de conclusie trekken dat het niet om de inhoud ervan gaat, maar om een bewustzijn wat op dat moment bij mensen wordt opgeroepen. Het gaat dus niet om een nauwkeurig en minutieus opgestelde gedragscode. Maar om iets wat je helpt je weer bewust te worden van wat waarschijnlijk van jongs af aan al in je basisprogrammering zit.

Weer met een schone lei beginnen
Wat ook echt hielp tegen oneerlijk zijn is mensen de kans geven te bekennen wat ze fout gedaan hebben. Na een zo’n bekentenis stopt de oneerlijkheid vaak. Atiely ziet daar parallellen met de biecht in de katholieke kerk. En hij benadrukt dat je op die manier voorkomt dat de sprong gemaakt wordt van kleine oneerlijkheid naar grote oneerlijkheid. Mensen kunnen weer met een schone lei beginnen. Het is daarbij wel belangrijk dat de gelegenheid er is om dat te doen.

De rol van de leiding
Voor leidinggevenden ligt hier een een belangrijke rol . Je kunt het op z’n beloop laten, je kunt hopen dat ondertekende documenten en posters aan de muur helpen. Je kunt denken dat jij je in jouw positie dingen kunt veroorloven, die alleen in jouw positie mogen. Je kunt denken: ik heb toch geen tijd voor al die gesprekken. Maar denk niet dat je daarmee het gedrag van anderen in een positieve richting beïnvloedt. Ook een trainer helpt je daar dan niet bij. Als je wilt dat er op een goede en productieve manier gewerkt wordt aan het realiseren van doelstellingen, zorg dan dat het bewustzijn van mensen daarop gericht blijft. Voorschriften en regels helpen daar niet bij. Wat wel helpt is;

• Positieve aandacht,
• Je praktijk relateren aan je visie
• Vragen stellen,
• Luisteren.
• Afspreken en aanspreken 

Zo blijf jij, maar blijven ook de mensen om je heen, bij de les.