Buitengesloten

Mensen die zich beklagen over het feit dat ze buitengesloten worden krijgen vaak het verwijt dat ze dan wat beter hun best moeten doen om erbij te horen. Je hebt toch een mond, wordt er dan gezegd. Bij een oefening die ik regelmatig doe wordt echter zichtbaar dat het vaak niet zo gemakkelijk is.

Niet gehoord
Ze had al een paar pogingen gedaan om aandacht te krijgen, om als lid van de groep mee te mogen doen en gehoord te worden op z’n minst. Als het kon ook nog even serieus genomen met haar bijdrage, maar ook deze laatste poging was op niets uitgelopen. Ze ging achterover hangen in haar stoel, ze had er geen zin meer in. Ze bekeken het maar. “Ze” waren drie mannelijke groepsleden, net als zijzelf hoog opgeleid en met een verantwoordelijke baan in een organisatie.

Een training
Ze volgden bij mij de training in het coachen van teamontwikkeling. De hele dag waren diverse onderwerpen aan de orde geweest. We hadden het uitgebreid gehad over aandacht voor het groepsproces. Iedereen had meegedaan en zijn of haar bijdrage geleverd. En nu, aan het eind van de dag, wilden ze het toepassen in de praktijk. Ze deden dat met het lattenspel. Een opdracht met 15 latten, die maar op één manier in elkaar kunnen worden  gepast.  Het team krijgt bij aanvang een bouwtekening en vervolgens is de opdracht om 20 minuten met het team voor te bereiden om te komen tot een opzet waarmee de latten vervolgens in elk geval binnen vijf minuten in elkaar gepast kunnen worden.

Aan de slag
Met die opdracht waren ze aan de slag gegaan. Of liever gezegd, in het begin waren er zes losse individuen die ieder min of meer voor zichzelf begonnen met het oplossen van de puzzel. Bij drie was ook door de posities die ze innamen aan de tafel (ze zaten vlak bij elkaar) al snel een soort van samenwerking ontstaan. Ze hadden hun gezichten naar elkaar toegekeerd zodat de anderen als het ware fysiek buitengesloten werden. De drie andere deelnemers waren buiten deze kring terecht gekomen en het was voor hen, door de positie die ze innamen, moeilijk geworden om serieus te participeren in het oplossen van de puzzel.

Vergeefs
De dame die in het begin van dit stukje genoemd wordt had zich nog op een andere stoel neergezet en zo een poging gedaan zich fysiek wat meer in het gezichtsveld van het drietal te bevinden. Maar het had haar niets opgeleverd . Ze werd nog steeds genegeerd. Later bij het leggen van de latten deed ze niet echt meer mee. Twee andere leden van het team dat de latten wilde leggen waren ook niet echt lid van het voorbereidingsteam.

Groepsproces
Eén van hen maakte aanvankelijk wel deel uit van het groepje om de tafel, dat met de voorbereiding bezig was. Dit was het teamlid dat probeerde de aandacht te vestigen op het belang van het groepsproces. Ze deed een paar keer een poging, maar degenen die druk in de weer waren met de bouwtekening, die lengtes opmaten en inkepingen telden luisterden er niet naar. Ook zij gaf uiteindelijk haar pogingen op en deed bij het leggen van de latten voor spek en bonen mee.

Toeschouwer
Er was nog een derde groepslid, die zo te zien bewust buiten het groepje was gaan zitten. Hij maakte zo nu en dan een opmerking over de puzzel. Uit zijn non-verbale communicatie bleek geen frustratie over de gang van zaken. Het leek of hij de groepsopdracht als een individuele opdracht wilde uitvoeren. Tussen de drie groepsleden die zich buiten het groepje bevonden ontstond niets gezamenlijks.

Nu actie
Zo’n vijf minuten voor de voorbereidingstijd ten einde was besloten de drie, die zich zo intensief met de inhoud bezig gehouden hadden, dat ze wel klaar waren met de voorbereidingen. Ze wilden nu echt met de latten aan de slag. Ze begonnen enthousiast en ook van de mensen, die in de voorbereidingen niet mee deden, gingen er twee weer meedoen, zij het in de periferie. Naarmate de vijf minuten verstreken nam de ontmoediging bij het team toe en na vijf minuten was het uitvoering van de opdracht niet gelukt.

Nabespreking
In de nabespreking kwamen onmiddellijk de verwijten naar de tekening die niet klopte, naar de opdracht die niet duidelijk was. Maar er waren ook waarnemers (andere leden van de trainingsgroep) die alleen gekeken hadden en op basis van een aantal vragen genoteerd hadden wat er concreet gebeurde. De feedback van die waarnemers gold het groepsproces, ze gaven aan hoe er deelnemers buitengesloten waren, wilden participeren maar geen ruimte kregen. De inhoudelijk zo betrokken groep reageerde daarop met: jullie hadden dat toch kunnen zeggen, jullie hadden toch initiatief kunnen nemen. Ze hadden de signalen dat dat ook gebeurd was totaal niet opgepakt.

Verwijten
Er werden verwijten over en weer gemaakt. Er waren twee groepen ontstaan, die tegenover elkaar stonden. Daar was nog geen half uur voor nodig geweest in een groep van mensen, die allen leiding gaven. Tussen de dertig en de veertig jaar en universitair opgeleid. In de nabespreking  werd voor de deelnemers duidelijk dat ze datgene waar we het eerder op de dag over hadden totaal niet gebruikt hadden. De inhoudelijke opdracht had ze zo meegesleept dat er voor het groepsproces, voor de anderen in het team, totaal geen aandacht meer was geweest. Ze dachten dat daar geen tijd voor was en hadden zich niet gerealiseerd, dat daar eerst tijd aan besteden veel tijdwinst en nog veel meer zou hebben  opgeleverd. Nu was het zaad voor verdeeldheid gezaaid. Omdat het in een training was, kreeg dat zaad geen gelegenheid om te groeien en tot bloei te komen. In het echte leven is dat risico levensgroot aanwezig. Het lattenspel laat zien hoe moeilijk dit voor ons is. Overigens heb ik deze oefening al vaak gedaan, met allerlei soorten groepen en elke keer zie je soortgelijke processen optreden. Wat doe jij er aan?