Debat en discussie of creatieve wisselwerking?

Een artikel in de Tijdgeest
In de Tijdgeest, een wekelijks magazine van het dagblad Trouw van 13 september 2025, schrijft historicus Philip Dröge, dat het nog wel meevalt met het onder druk staan van de democratie in Nederland. Hij schrijft met schampere toon over de mensen die zich daar druk over maken. Dat zijn mensen, die niet tegen hun verlies kunnen suggereert hij.  Je druk maken over  de heftige confrontaties noemt hij een gemakzuchtige benadering van het landsbestuur. Democratie is per definitie schurend en daamee bewijst ze volgens Dröge dat democratie echt werkt. Als genoeg Nederlanders hetzelfde vinden dan mogen hun politici een tijd proberen het land te regeren.

Democratie leeft van ongemak
Democratie leeft van het ongemak, van de constante confrontaties. Dröge vindt het logisch logisch dat die confrontaties gepaard gaan met dreigementen en grove taal.
Hij ziet de oorzaak van onze zorgen in het feit dat we gewend geraakt zijn en ook   verwend zijn met concensus,  overlegtafels en eindeloze compromissen. We zijn gaan denken dat dat democratie is. We zijn gewend geraakt aan het polderen.

Polderen
Een gereedschap dat volgens Dröge zijn langste tijd gehad heeft, volgens hem is polderen problemen vooruit schuiven omdat we bang zijn data iemand zich beledigd voelt en wegloopt van de overlegtafel. Polderen heeft de neiging wonden te laten etteren en conflicten onder het tapijt te vegen in plaats van ze op te lossen.. Hij haalt daarbij voorbeelden uit de praktijk van het Hollandse polderen. Hij wijst op het onderhandelen en tot compromissen komen tussen sociale partners. Compromissen waarover niemand tevreden is. Links en rechts moeten geen vrienden worden zegt Dröge. Juist het hakketakken en het elkaar voor rotte vis uitmaken levert vooruitgang op. Dröge noemt Pim Fortuin en Jan Marijnissen als symptomen van het feit dat al die compromissen niets oplossen.

Harde duidelijke taal
Hij stelt dat de komst van Pim Fortuin betekende dat we weer echt gingen discussiëren over waar het met ons land naar toe moet. Volgens Dröge  is  democratie gebaat bij harde duidelijke taal. Er zijn ‘boksringen met microfoon’ nodig. Hij pleit voor de luidruchtige botsingen omdat je daarmee de zwakke plekken leert kennen. ( Waar die luidruchtige botsingen toe kunnen leiden zagen we zaterdag 20 september in Den Haag) De filosoof Friedrich Nietzsche waarschuwde daar al voor. Hij voorspelde al dat met het verdwijnen van God uit de samenleving en een moraal waarover min of meer overeenstemming bestond, de mensen elkaar de hersens in zouden slaan.

Geen competitie
Ik begrijp en geloof ook dat een goede uitwisseling van ideeën tot nieuwe wegen kan leiden om te komen tot oplossingen voor problemen waarmee we worstelen. Ik denk echter niet dat het daarbij gaat om een competitie van winnen en verliezen tussen ideeën, opvattingen en overtuigingen. Dat is wel is wat er past bij onze samenleving die al snel overgaat tot ranglijsten, een top veertig , een top tien, een top honderd en ga zo maar door. Dan gaat de ‘discussie ‘wel erg lijken op de vraag welk geloof of welke God is het beste, voor welke kiezen we.

Geen argumenten
In Trouw van 1 oktober 2025 staat een interview met de socioloog Jan Willem Duyvendak die betoogt dat  de polarisatie in Nederland juist afneemt tenminste als het  gaat om meningen en gedrag. Uit zijn onderzoek komt juist naar voren dat het in de politiek vooral gaat om emotionele pleidooien  en dat er nauwelijks argumenten gebruikt worden. En iedereen is boos maar bijna  iedereen heeft een verkeerd beeld

Wie heeft gelijk?
Dat geleid worden door emoties komt ook sterk naar voren in het boek The Righteous mind van Sociaal Psycholoog Jonathan Haidt. In dat boek  analyseert hij, wetenschappelijk, de diepe tegenstelling tussen Links en rechts in de VS. Die tegenstelling heeft niets met feiten te maken en alles met emoties constateert Haidt. Emoties zijn erg sterk schrijft Haidt. Veel sterker dan feiten. De emoties domineren  de ratio. De ratio wordt het PR mannetje van de emoties. Het is duidelijk dat je daarmee geen goede politieke discussie kunt voeren.  De anderen deugen op voorhand niet en daar luisteren we dus niet naar.

Veel boosheid
De discussie of het debat waar  Droge het over heeft zien Duyvendak en Haidt dus helemaal niet. Ze zien vooral veel boosheid. Boosheid waarover Bart Brandsma het ook heeft in zijn boek :’De hel dat is de ander’’.  Harvard hoogleraren Ury en Shapiro, die  betrokken waren bij vredesonderhandelingen, die erg  moeilijk waren benadrukken dat het noodzakelijk is dat partijen beginnen met elkaar te respecteren als mens. Pas als dat lukt kunnen ze met elkaar in dialoog gaan om tot een overeenstemming te komen en dat resultaat is niet het gevolg van handjeklap maar van het samen zoeken naar nieuwe wegen en nieuwe oplossingen.

The source of human good
Dat is ook de weg die Henri Nelson Wieman voorstelt in zijn boeken de Source of Human Good en Man  ‘s ultimate commitment. Net als Nietzsche was Wieman bezorgd over het ontstaan van niet te overbruggen tegenstellingen tussen mensen en hij kwam tot de conclusie dat  er sprake is van een universele waarde en dat was het voorwaarden scheppen voor creatieve wisselwerking. En die wisselwerking begint met het begrijpend waarderen van de ander, met ontdekken tot welke waarden gedrag en handelen van de ander te herleiden zijn. Als je met die instelling en die houding de dialoog aangaat ontstaat er ruimte, dan geef je de ander geen gelijk maar er ontstaat een plek waar zich nieuwe ideeën en gedachten kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet om een competitie tussen ideeën zoals Droge wenselijk acht en ook niet om compromissen maar nieuw concept, een nieuw idee wat door beide partijen gedragen wordt.

Inhoud en betrekking onderscheiden
De bekende in 2007 overleden psycholoog Paul Watzlawick, liet ons zijn 5 communictie axioma’s na. Ze zijn erg behulpzaam bij het begrijpen en doorzien van communicatie. Het axioma dat alle communicatie een inhoud-en een betrekkingsniveau heeft is  belangrijk om te begrijpen waar polarisatie vandaan komt. Haidt laat in zijn werk zien dat emotie een veel  grotere invloed op ons gedrag heeft dan ratio. De emotie laat weinig ruimte voor de ratio. Dat is ook wat Duyvendak waarneemt.

Leer de ander kennen
Haidt noemt in zijn boek een aantal voorbeelden van situaties waarbij de relatie tussen een Republikein en een Democraat wel goed is. Dat doet Zich voor in situaties waarin ze elkaar goed kennen. Dan kunnen ze de verschillen in opvattingen accepteren en hanteren.

De wet van de cognitieve dissonantie
De wet van cognitieve dissonantie speelt een belangrijke rol in het polariseren. Ik zag dat om mij heen gebeuren toen ik in 1992 als manager P&O betrokken was bij een grote reorganisatie waarbij veel mensen overcompleet verklaard moeten worden We kregen als managementteam een training in het voeren van slecht nieuwsgesprekken. Verschillende collega’s worstelden erg met het probleem dat ze mensen waar ze heel tevreden over waren ook weg moesten omdat  de keuzes gebaseerd dienden te zijn op het afspiegelingscriterium. Dat criterium hield geen rekening met aardig vinden of en hekel hebben aan. Ik zag gebeuren dat collega’s hun mening over een medewerker aanpasten aan de uitkomsten van het afspiegelingscriterium Want het kon er bij hen niet in dat iemand waar ze blij mee waren overcompleet werd verklaard. Dus ze bedachten waarop die mensen toch niet deugden. De wet van de cognitieve dissonantie was zo sterk dat ze hun mening over medewerkers aanpasten op basis van de uitkomsten van de toepassing van het criterium.

Voorwaarden voor creatieve wisselwerking
Als ik kijk en luister naar de discussies en  debatten waar Dröge het over heeft kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat de wet van de cognitieve dissonantie daar ook een belangrijke rol speelt en dan zie je gebeuren wat Duyvendak beschrijft.
Creatieve wisselwerking zoals Henri Nelson Wieman die propageert en waartoe hij leiders oproept daar de voorwaarden voor te scheppen, kan je buiten dit doolhof houden. Coachend leiderschap is een effectieve manier daar invulling aan te geven

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/”