Invloed hebben: waarom macht pas werkt als je wordt vertrouwd

Wat maakt leiderschap effectief?

Wat maakt een leider effectief? Is het de formele positie? De mogelijkheid om te belonen of te straffen? Of zit er meer achter echte invloed?

Verbinding
In 1991 verscheen het boek Managen zonder hiërarchie van mijn vriend en collega Willem Verhoeven. Dat boek was het resultaat van veel observaties in een hiërarchische organisatie, veel gesprekken en veel studie. Je had geen macht of hiërarchie nodig om ervoor te zorgen dat dingen voor elkaar kwamen in een organisatie. Je had evenwaardigheid nodig, de bereidheid om met elkaar in dialoog te gaan om zo te komen tot afspraken. Dat was een essentieel onderdeel van coachen als stijl van leiding geven.  In zijn boek Afspreken en Aanspreken haalt Willem Verhoeven de socioloog Amitai Etzioni aan, die vier vormen van macht onderscheidt. Verhoeven maakt duidelijk dat echte samenwerking niet ontstaat door te dwingen of te verleiden, maar juist door het maken van goede afspraken in open dialoog. Echte invloed komt voort uit verbinding, niet uit controle.

Luisteren
Die gedachte sluit prachtig aan bij het werk van Connson Locke, hoogleraar aan de London School of Economics. Zij benadrukt dat leiders er goed aan doen om zich te verdiepen in sociaal-psychologische inzichten in plaats van te vertrouwen op managementinstrumenten of modellen die mensen in hokjes plaatsen. “Als je mensen écht wilt begrijpen,” stelt ze, “moet je verder kijken dan structuren. Dan moet je luisteren.”

Soorten macht
In haar boek Making Your Voice Heard bespreekt Locke de klassieke macht theorie van French en Raven. Zij onderscheiden twee soorten macht: positionele macht (zoals legitieme, dwingende, belonende en hulpbronmacht) en persoonlijke macht (zoals referent power en expert power). En vooral die laatste twee blijken doorslaggevend.

Referent power
Referent power is de kracht van karakter: mensen volgen je omdat ze je respecteren, omdat je vriendelijk bent, integer, behulpzaam en betrouwbaar. Het mooie is: iedereen kan deze vorm van macht ontwikkelen, ongeacht functie of hiërarchie.
In 1979 kreeg ik mijn eerste stagiaire. Hij volgde aan de sociale academie de opleiding personeelswerk. Daar leerde hij veel over de relaties tussen leidinggevenden en medewerkers. Hij zat in het derde jaar van de opleiding en vroeg mij wat er nu nodig was om ervoor te zorgen dat managers naar hem luisterden. Ik antwoordde dat hij ervoor moest zorgen dat ze hem aardig gingen vinden. dat was het verkeerde antwoord. dat geloofde hij niet. Hij wilde het ‘beter weten’ en dacht dat hij daarin nog tekort schoot. Dus moest ik het ontbrekende aanvullen. In zijn contact met managers speelde zijn arrogantie hem parten. Maar volgens hem kon het daar niet om gaan. Ik vond het niet erg dat er een einde kwam aan zijn stage periode. (NB ik had moeten proberen hem beter te begrijpen, dan had er iets nieuws bij hem en bij mij kunnen ontstaan)

Expert Power
Expert power daarentegen komt voort uit kennis en vakmanschap. Als jij ergens écht veel van weet en dat ook laat zien, zullen mensen eerder naar je luisteren – ook op andere vlakken. De combinatie van deze twee vormen van macht blijkt bijzonder krachtig: vertrouwen en expertise vormen samen het fundament van duurzame invloed.

Mary Kovach
Mary Kovach, hoogleraar aan Miami University, onderzocht deze theorieën en voegde een belangrijk inzicht toe: invloed werkt pas als het gedrag van de leider positief uitwerkt op degene die wordt aangestuurd. Als medewerkers zich gewaardeerd voelen, groeit hun motivatie. Maar voelen ze zich gecontroleerd of geminacht, dan daalt de inzet – en stijgt de stress. Vooral mensen die het idee hebben dat ze weinig invloed hebben op hun eigen situatie (deterministen), zijn hier extra gevoelig voor.

Risico’s
Het risico van dwingende macht is dus groot. Het verlaagt productiviteit, betrokkenheid en leervermogen. Medewerkers wachten af, nemen geen verantwoordelijkheid en ervaren vaker gezondheidsklachten. Wie als leidinggevende vooral inzet op controle, blokkeert juist de groei van zijn team.

De les?
Leiderschap draait niet om macht in de klassieke zin, maar om invloed die je verdient. Door zichtbaar te zijn, te luisteren, expertise te delen en verbinding te maken. Goede afspraken en eerlijke dialogen zijn daarbij essentieel. Want mensen willen niet gestuurd worden – ze willen begrepen worden. Coachend leiderschap zoals wij dat uitdragen sluit hier uitstekend bij aan.

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/”