Zingeving

In onze mentale en op wetenschap gebaseerde wereld lijkt zingeving er steeds minder toe te doen. Alles is verklaarbaar, de mens zelf wordt door de neurologie gereduceerd tot een chemisch proces, dat wij steeds verder willen doorgronden om uiteindelijk onszelf volkomen te kunnen verklaren. Spiritualiteit wordt nogal eens wat gemakkelijk afgedaan als zweverig gedoe.

Zinvol
Toch vermoed ik dat er maar weinig mensen zijn voor wie zingeving er niet toe doet. Sommigen zijn zich voortdurend hiervan bewust. Voor anderen moeten er soms dingen gebeuren waardoor de behoefte aan zingeving ineens bewust wordt beleefd, bijvoorbeeld een crisissituatie thuis of op het werk met een ingrijpende verandering in omstandigheden tot gevolg. Veel organisaties hebben een afdeling die mobiliteitscentrum of iets dergelijks wordt genoemd. Deze eenheden krijgen voortdurend hiermee te maken. Hun klanten zijn medewerkers die van baan (moeten) veranderen. Wat mij altijd weer opvalt is dat een heel groot deel van die klanten zich uitspreekt voor werk dat er toe doet, veelal het liefst werken met en voor mensen. Dit is een signaal dat als mensen voor een andere (beroeps)keuze staan zij zich bewust zijn van het belang van zinvolheid.

Zingeving is een boeiend begrip. Het woord geeft al aan dat het een actief proces is. Het is een proces van betekenis toekennen, van doelen stellen en daar naar streven. Een proces van zoeken en scheppen, waarbij het proces soms nog belangrijker is dan het resultaat ervan. Zo vinden idealisten het vaak veel belangrijker om zich voor hun ideaal in te zetten dan dat zij daadwerkelijk een eindresultaat bereiken. Activisten van Greenpeace, van Amnesty, hulpverleners in ontwikkelingsgebieden beseffen wel degelijk dat hun taak vermoedelijk nooit ophoudt, toch zetten zij zich ten volle in voor hun ideaal.

Voettocht naar Santiago de Compostella
Een van mijn ervaringen met het zoeken en scheppen voltrok zich toen ik aan een voettocht van Nederland naar Santiago de Compostella was begonnen. Ik zocht intern naar wat er voor mij nu echt toe deed, en extern wat ik nu eigenlijk wilde nastreven en bereiken. Het werd een confronterend proces. Iemand in Zuid Frankrijk vroeg mij waarom ik dit toch in hemelsnaam deed. En tot mijn eigen stomme verbazing had ik geen antwoord terwijl ik wekenlang mijn dagboek had volgschreven met allerlei overwegingen hierover. Op dat moment realiseerde ik mij dat ik ongemerkt een drempel had overschreden. Ik was niet langer bezig met al hetgeen mij in de weg zat, ik was begonnen aan de fase van genieten van het letterlijk en figuurlijk onderweg zijn, van ergens heen gaan in plaats van afscheid nemen. Dat werd heel zichtbaar toen ergens op de Spaanse meseta een toerist, die een stukje met mij opliep, mij vroeg of ik onderweg alle kerken en kathedralen bezichtigde. Mijn antwoord was: “nee, dat hoeft niet, deze hele tocht loop ik al door een geweldige kathedraal”. Of zoals iemand mij later zei: “de weg is de beste herberg”. Die toerist begreep er niets van, wat ook niet kon omdat mijn voettocht voor hem een bezienswaardigheid was zonder eigen beleving. Hij was toeschouwer in plaats van participant. Vanaf dat moment kon ik bewust gaan scheppen: “zo wil ik leven, hier wil ik mij voor inzetten, dit wil ik nastreven”.

Beleving
Die beleving, daar gaat het om. Zingeving is zoeken en scheppen, maar dat zijn twee verschillende processen. Bij zoeken gaat het nog veelal om iets buiten jezelf. Dat is in al zijn zinvolheid een proces van hopen dat er iets is en dat her- en erkennen. Creëren wekt veel meer van binnen uit. Dat is een proces van keuzes maken en daarnaar handelen. Dit impliceert minder afhankelijkheid van buiten. Dan gaat het om verbinden.
Het creatieve zingevingsproces wordt gekenmerkt door:

• de vrijheid te ervaren en te nemen om keuzes te maken,
• door zelfactualisatie, het beste in jezelf ontdekken en naar buiten brengen en,
• door je van binnen uit te verbinden met een ideaal, met mensen om je heen zonder afhankelijkheid.

Dit is een spiritueel proces van ergens in willen en durven geloven, daar uiting aan te geven en aan te willen bijdragen. Dan is werk geen doel op zich meer, maar een middel om bij te dragen. Bij te dragen aan wat de organisatie wil en dat niet allen in termen van operationele doelen, maar zeer zeker ook aan de missie van de organisatie. En om bij te dragen aan jezelf. Mensen die zingeving ervaren hebben doorgaans wel een antwoord op de vraag “waartoe ben ik op aarde, wat is de zin van mijn bestaan”.

Flow
Zingeving is een zeer belangrijk element in gemotiveerd zijn, in een flow kunnen werken. Ik heb mij vaak verbaasd dat er zoveel mensen zijn die werken en daarmee een groot deel van hun leven vullen, zonder er echt plezier aan te beleven. Op maandag begint het wachten op het weekeinde, na de vakantie het wachten op de volgende. “Als ik later met pensioen mag kan ik een leuk leven gaan leiden”. Werken is dan een manier om inkomen te verwerven, meer niet. Ooit stond er tijdens een reorganisatie een man aan mijn bureau die mij heel serieus vroeg of hij in aanmerking kon komen voor vervroegd uittreden en hoe hoog zijn uitkering dan zou zijn. De man was pas 48, reden voor een gesprek over werk in plaats van over vervroegd pensioen. Jan Vrijman maakte ooit voor de VPRO een serie documentaires over wer. In een daarvan kwam een man aan het woord die stukjes elektriciteitsdraad in een machine stopte die er vervolgens een mooi oogje aan maakte. De man had geen flauw idee waar de stukjes draad voor gebruikt werden, in welk soort apparaat ze terecht zouden komen.

Aandacht
Het lijkt alsof er in organisaties weinig of verkeerde aandacht wordt gegeven aan zingeving. Dan is de missie niet meer helder, soms in de loop van de tijd verwaterd. Dan ligt er wel een beleidsdocument in een la, maar de taal is niet afgestemd op de lezer. Of er is onvoldoende aandacht gegeven aan het vertalen naar ieders dagelijkse praktijk. Dan is een leiding die denkt het goed te doen door zo’n nota te schrijven om vervolgens over te stappen naar de dagelijkse dingen. Dan is er weinig of geen aandacht voor de medewerker die het allemaal moet gaan waarmaken. Hoe zit het diens vrijheid van kiezen binnen de gegeven kaders? Welke kwaliteiten en competenties heeft hij of zij en hoe kunnen die optimaal worden benut? Wat maakt hetgeen de organisatie wil echt interessant voor de medewerker? Als je als leiding op deze vragen geen antwoord hebt creëer je robots, medewerkers die afwachten en ongeïnspireerd doen wat hen wordt opgedragen. Die blij zijn als op vrijdagmiddag de fluit het weekeinde inluidt. Die lopen soms met een stropdas rond met de tekst “tgif” (thank God it’s Friday). Ik heb nog nooit iemand gezien met een das met de tekst “hhim” (hoera, het is maandag).

In de huidige economische crisis wordt door leidinggevenden hard gewerkt aan kostenbesparing, aan verbetering van de efficiency. Wat zou er gebeuren als er veel meer aandacht zou zijn voor zingeving? Ernaar streven dat medewerkers veel meer het nut inzien van wat zij doen, voor henzelf en voor de organisatie? Dan kan de werklast (de hoeveelheid werk) omhoog zonder dat de werkdruk (de beleving van de werklast) omhoog gaat. En niet omdat het moet, maar omdat de medewerker er de zin van inziet.