Wie is jouw held?

Als er slechte dingen gebeuren in organisaties, dan gebeurt dat vaak omdat het doel de middelen lijkt te heiligen. Leiders hebben daar een verantwoordelijkheid in. Zij zijn echter teveel met dat doel bezig en hebben geen ook voor de gevolgen van de inspanningen, die de organisatie in hun opdracht uitvoert. Soms trekt er iemand aan de bel, wij spreken dan van een klokkenluider.

Verantwoordelijkheid
Sociaal psycholoog Professor Phil Zimbardo, die het beroemde Stanford gevangenis experiment opzette en uitvoerde, benoemt expliciet de leider als degene, die verantwoordelijk is voor het doorgaan van slecht gedrag in een organisatie. Zimbardo heeft het over Abu Graib, de gevangenis in Irak waar gevangenen zwaar gemarteld werden door gewone Amerikaanse soldaten. Het waren geen vechtmachines, maar slecht voorbereide reservisten uit de VS, die zich te buiten gingen aan dit afschuwelijke gedrag. En het stopte na drie maanden omdat een gewone soldaat er melding van maakte. De leiding kwam nooit in de gevangenis en als ze er al kwamen sloten ze hun ogen voor dit wangedrag.

Gewone soldaat
Joe Darby, een gewone soldaat, zorgde er voor dat de foto’s van de martelingen die hij bij toeval ontdekte, terecht kwamen bij een journalist en bij militaire onderzoekers. Zijn leven en dat van zijn familie werd echter een hel nadat de Amerikaanse minister van defensie zijn naam bekend maakte. Hij bedankte hem in het openbaar met naam en toenaam voor het feit dat Darby hier melding van maakte. Zimbardo noemt Darby een held. Hij wil daarmee laten zien dat iedereen een held kan zijn. De helden waarover wij normaal verhalen vertellen zijn Mandela, Gandhi, Havel, Jobs, Gates en ga zo maar door. Allen mensen die kilometers van ons af staan en waarbij we bij voorbaat denken dat wij hun niveau nooit zullen halen.

Sprookjes
Deze helden die wij in onze verhalen gebruiken worden ook kritisch bekeken door Insead hoogleraar Gianpiero Petriglieri. Of beter gezegd, Petriglieri heeft forse kritiek op de verhalen over leiders die in omloop worden gebracht, sprookjes noemt hij ze. Sprookjes die veel invloed hebben op de het beeld wat wij ons van leiders vormen. Sprookjes, die een belangrijke rol spelen in de manier waarop leiders  in spé zich ontwikkelen en waarin ons wordt verteld wat goed en slecht is als het om leiderschap gaat. Petriglieri schrijft zijn artikel naar aanleiding van wat de schrijver van het boek over Donald Trump, Tony Schwartz recent in een interview met The New Yorker gezegd heeft. In dat interview zei hij diepe spijt te hebben van het feit dat hij Trumps meedogenloze stijl van leidinggeven opgeschreven heeft als een meeslepend verhaal. En nu, 30 jaar later, wordt het nog steeds goed verkocht.

Invloed
Deze boeken hebben veel invloed zegt Petriglieri, niet onder mensen die leiderschap serieus bestuderen. Maar wel op allerlei andere plaatsen, in workshops, in films, in businessclubs en ze laten onveranderd hetzelfde beeld zien. Leiders veranderen organisaties en de samenleving door anderen te laten doen wat die anderen anders niet gedurfd zouden hebben. Zoals Trump zegt: “Ik ben een leider, ik was altijd een leider en als ik het zeg dan gaan ze het doen”. En, zegt Petriglieri, dit soort verhalen gaat maar zelden over de gevolgen die dit soort leiderschap voor anderen heeft. Zimbardo heeft het over die gevolgen.

Echte helden
Hij zegt dat we geen voorbeelden van traditionele sprookjeshelden nodig hebben maar voorbeelden van gewone mensen, die bereid zijn hun mond open te doen als de regels overtreden worden of als het met de menselijke waarden niet zo nauw genomen wordt. Het gaat om de verhalen van mensen als Joe Darby, mensen die wij in Nederland klokkenluiders noemen. Zimbardo heeft aan den lijve ervaren hoe makkelijk het is om slechte dingen te laten gebeuren en hoe belangrijk het is dat er mensen zijn die dat niet accepteren .

Ter wille van
In 1971 begon hij zijn experiment met gevangenen en bewakers, het Stanford gevangenis experiment. Dat experiment, geleid door Zimbardo zelf, liep binnen de kortste keren helemaal uit de hand. De mensen die de rol van bewaker speelden gingen snel over de schreef. En mensen in de rol van gevangene stortten na drie dagen al volledig in. En Zimbardo, observeerde en noteerde, hij vertelt dat hij het liet lopen ter wille van het experiment. Er was echter een jonge dame, iemand van zijn staf, die hem krachtig tot de orde riep en hem vertelde dat dit absoluut niet kon. Dus werd het experiment voortijdig afgebroken. Hij was daar toen niet blij mee, maar nu is hij er erg dankbaar voor. Een jaar later trouwde hij met deze dame en ze is nog steeds zijn echtgenote. Zij, Christina Maslach, was de echte held. Wie is jouw held?
We hebben meer van dit soort verhalen nodig om mensen tot moedig gedrag te stimuleren en leidinggevenden wakker te schudden.