Weg uit de middelmatigheid

Balkenende zei in 2003 dat de zesjescultuur een plaag was voor ons land.Hij deed een beroep op leerlingen en studenten zich meer in te zetten voor betere resultaten. De zesjescultuur wordt echter in stand gehouden door onze wil om alles te meten. We geloven het pas als het in een grafiek staat. Gelukkig zijn er ook nog altijd mensen, die hun ziel niet door cijfers laten binden.

Zesjescultuur
In 2003 zei premier Balkenende: “De gelijkheidsdeken die nu nog grote delen van onze kennissamenleving bedekt, mag wat mij betreft flink worden opgeschud. Tevreden zijn met een zesje past niet meer in deze tijd.” Selectieve studies schoten als paddenstoelen uit de grond. Aan de zesjescultuur moest een einde worden gemaakt. Toen ik hoorde wat Balkenende zei schaamde ik mij een beetje. Ik moest denken aan wat mijn ouders over mij vertelden. Op verjaardagen kregen bekenden te horen dat ik tevreden was met een zes, meer vond ik niet nodig, zeiden mijn ouders. Ik wist precies hoeveel ik moest leren om nog een zes op mijn rapport te halen, zodat ik overging naar een volgend leerjaar of slaagde voor mijn eindexamen. Ik koketteerde er zelfs mee als mijn ouders het vertelden. Het paste bij mijn imago als rebel. Het klopte echter totaal niet met de werkelijkheid. Zo goed was ik helemaal niet. Ik beschikte niet over de kwaliteiten om uit te kunnen rekenen met welke inspanning ik nog aan een zes zou kunnen komen. Het was meer geluk dan wijsheid. Nu moet ik toegeven dat ik niet hard werkte toen ik op de middelbare school zat. Maar dat had vooral te maken met een volstrekt gebrek aan vertrouwen in mijn eigen kwaliteiten. Al op de lagere school waren leerkrachten er effectief in geslaagd mij het gevoel te geven dat ik een zeer middelmatige leerling was. Grote prestaties waren voor mij niet weggelegd en half bewust probeerde ik aan dat beeld te voldoen. Op de basisschool geloofde ik niet dat ik de HBS zou kunnen doen en toen ik daar eenmaal op zat geloofde ik niet dat ik voor het eindexamen zou slagen. Ik hobbelde maar mee en wisselde goede cijfers af met slechte cijfers. Er waren twee leraren die wel in mij geloofden. De leraar Duits en de leraar tekenen. Voor Duits las ik dus tweemaal het aantal boeken wat ik verplicht was te lezen en voor tekenen haalde ik hele hoge cijfers op mijn eindlijst. Voor Duits en tekenen deed ik wel degelijk mijn best omdat ik de leraren voor die vakken niet teleur wilde stellen.

Middelmatigheid
Deze gedachten kwamen bij mij op, toen ik door Gianpietro Petriglieri via twitter attent gemaakt werd op een artikel van Umair Haque  (schrijver en consultant), How to Escape the Age of Mediocracy.
In het betreffende artikel vraagt Haque zich af hoe het toch kan dat zij Louis Armstrong hadden, maar dat wij het met Lance Armstrong moeten doen. Hoe kan het dat zij naar de maan gingen terwijl wij de planeet in rook laten opgaan. Hoe kan het dat zij Darwin hadden en dat wij het met Dawkins moeten doen en dat zij de Founding Fathers hadden en wij ons tevreden moeten stellen met een ruziënd parlement.  Haque ziet in deze en andere verschijnselen een bevestiging van het feit dat wij in het tijdperk van de middelmatigheid leven. Dat zit niet opgeslagen in onze genen, maar het is iets wat we onszelf aandoen. Het wordt veroorzaakt door de systemen, die we bedacht hebben om te kunnen sturen. Meten is weten zeggen we, maar in werkelijkheid draaien we de zaak volledig om, we kijken alleen nog maar naar wat we kunnen meten. Als we het niet kunnen meten bestaat het ook niet. Alleen wat we kunnen meten bestaat of heeft bestaansrecht.

Neem je ziel terug
Het antwoord van Haque is “pak je ziel terug”. Wat er gemist wordt zijn onze “zielen”. En juist die zielen hebben alles te maken met waarvoor het leven bedoeld is. Levens waarin we grootse dingen neerzetten, ieder op zijn eigen niveau en vanuit eigen talenten. Wat ertoe doet is meer dan wat je kunt meten of wegen. Als we ons richten op wat te meten en te wegen is zien we de zaken waar het echt om gaat over het hoofd. Het gaat ten diepste om “liefde, verwondering, dankbaarheid, waarachtigheid, verbeelding, afwijken, ridderlijkheid en rebellie”. In werkelijkheid zijn we echter druk achter de cijfers aan het aanjagen.
Grootsheid en excellentie zijn niet het resultaat van complexe berekeningen. Nee, grootsheid en excellentie vind je terug in de betekenis van het leven. Het gaat om die zoektocht naar betekenis. Daar was ik ook naar op zoek toen ik nog op school zat, naar betekenis, wat betekende mijn bestaan nu eigenlijk? En mijn onderwijzers en leraren zagen mijn zoektocht niet, zij negeerden die totaal.

Excellentie
Excellentie komt niet van mensen die in vakjes gaan zitten of zich in doosjes opbergen. Het gaat er niet om dat je een politieman van jezelf wordt. Het gaat erom dat je je buiten de platgetreden paden begeeft. Wat doen Elon Musk, Steven Jobs, Malala Yusufzai en Susi Pudjiastuti? Zij hebben moed, zij gaan ergens voor staan. En denk erom, middelmatigheid is een heel plezierige plaats. Je vind er alles wat je hartje begeert. Maar, daar ergens aan de andere kant van de berg, ligt een plek die nog veel mooier is. Als je die plek ook wilt kennen, klim dan over de berg heen.