Wat neem je waar?

In onze samenleving kijken we vooral naar cijfers. De economie is belangrijk en we kijken naar de cijfers van de groei, de beweging van de beurskoersen. In bedrijven kijken we naar productiviteit en we oriënteren ons bij het vaststellen van budgetten op cijfers van brancheorganisaties. Wat zien we daarmee over het hoofd?

Huis
In 1994 huurde ik een groot huis aan de zuidkant van Jakarta. Het huis was gebouwd in een gebied waar nog veel tuinen met fruitbomen waren. Het was een gebied met nog veel traditionele dorpjes, formeel juridisch, al behorend tot de stad Jakarta, maar praktisch nog in een toestand zoals die de voorafgaande eeuwen was geweest. De oorspronkelijke bewoners van Batavia, de “orang Betawi”  leefden er van het verzamelen van het fruit dat aan de bomen groeide. Ze verkochten het op de markten in het zuidelijke deel van de stad. Omdat de grond er nog relatief goedkoop was, hadden rijke mensen er stukken van gekocht en op sommige plaatsen waren al grote huizen verrezen. Eén van die huizen huurde ik voor mijn gezin, zo net buiten de stad waren die huizen nog betaalbaar. Het was een huis met een grote tuin en in de tuin was een groot zwembad uitgegraven. In een ondiepe put, naast het zwembad, was de filterinstallatie ondergebracht.

Slang
De eerste keer dat ik rondkeek bij mijn nieuwe huis besloot ik ook eens naar de filterinstallatie te kijken. Ik wilde wel weten hoe dat werkte en de man, die de eigenaar vertegenwoordigde, wilde wel uitleggen hoe het moest. We openden de deksel die op de put zat. En daar onder in de put lag een slang, het was een elegant dier. Er zat wat blauw, wat geel en wat oranje aan zijn lijf. Wat moest ik daar nou mee aan? Moest ik het dier maar doodslaan, zoals ik al zo vaak had zien gebeuren gedurende mijn verblijf in Indonesië? Moest ik het dier daar maar laten zitten? Dat was trouwens ook hinderlijk, want ik durfde zo niet in de put te komen en had zo dus ook problemen met het schoonmaken van het zwembad. Toen ik later die dag het wijkhoofd opzocht om me daar als nieuwe bewoner van de wijk te melden, besloot ik hem om raad te vragen. Het wijkhoofd was geboren en getogen in dat dorpje op de grens van de wereldstad Jakarta, zijn grond had hij al verkocht en van het geld had hij een winkeltje annex koffiehuis gebouwd. De motor waarop hij rondreed was vermoedelijk ook aan de verkoop van zijn grond te danken en zijn kinderen hadden van het geld naar school gekund. Op mijn vraag wat ik met de slang bij het zwembad moest doen, antwoordde hij mij dat ieder levend wezen zijn plek had. Ik had mijn plek op deze wereld, maar de slang ook en als de slang zich op mijn plek bevond moest ik de slang maar terugsturen naar zijn eigen plek. Nee, doodslaan zag hij niet als een goed alternatief. Wie weet was de slang een incarnatie van iemand, ik zou die cyclus dan wreed verstoren. Nee, geweld was geen optie volgens het wijkhoofd. Ik was verrast en verbaasd dat ik bij deze man, die nooit naar school was geweest, zo’n diepe denkwijze aantrof. Een denkwijze waarin de heelheid en de samenhang van natuur zo centraal stonden.

Geest
Ik moest aan dit verhaal denken, toen ik nog eens in The Religion of Java van Clifford Geertz las. Geertz vertelt hoe de mensen op Java overal een geest in zien. In mensen, in dieren maar ook in voorwerpen. Iemand vertelde Geertz dat het niet mogelijk is iemand uit het westen daarvan te overtuigen. Het denken in het westen is zo anders en de mensen uit het westen willen niet zien dat er overal een geest in zit. Pas als je wilt zien dat er een geest in zit, dan kun je de geest ook zien. Alleen iemand die echt goed wil waarnemen en die niet op basis van vooringenomenheid dingen uitsluit kan zien dat er meer is.

Cobra
Een paar jaar na mijn ontmoeting met de slang in de put bij het zwembad, zag ik op een zondagmiddag in de keuken mijn kat ergens naar slaan. Bij nadere beschouwing bleek dat hij tegenover een kleine, zwarte cobra zat die steeds met z'n kop een uitval deed naar de kat, het was een fascinerend schouwspel. Ik dacht onmiddellijk aan de woorden van het wijkhoofd en zocht een stoffer en blik met een lange steel. De slang veegde ik op het blik en hield haar met de stoffer tegen het blik geduwd. Vervolgens heb ik haar over de muur gegooid, terug naar de tuin waar ze vandaan kwam en waar ze woonde. Iedereen heeft zijn eigen plaats. Het is belangrijk dat iedereen zijn eigen plaats vindt, soms is het lang zoeken voordat die plaats gevonden is. Voor dat zoeken moet je de tijd nemen. Het is belangrijk om goed waar te nemen. Dat waarnemen doe je bij jezelf en bij anderen. Je moet dan wel alles kunnen zien en niet snel op basis van een gereduceerd beeld je conclusies trekken. Wat is er niet direct zichtbaar? En is wat iemand zegt wel echt wat iemand denkt? Er is een buitenkant, alles wat je zomaar ziet. En er is een binnenkant, die je soms kunt raden of vermoeden. Maar als je een filterput opentrekt, verwacht je niet dat er een slang in ligt, laat staan dat je weet hoe je ermee om moet gaan. Wat wil jij zien? Wat kun jij zien? Wat sta jij jezelf toe om te zien?