Semar

Het gaat in ons leven vaak om winnen en verliezen. Om de beste willen zijn. Om op het podium terecht komen. en, we vragen os af hoe we bovenaan de ladder kunnen komen. Onderdaan is niet goed, daar bevinden zich de verliezers. In de Javaanse traditie is Semar degene, die oproept de ander kant te zien. Hoe doen wij dat?

Kampioenen
Het Nederlandse damesteam heeft zich gekwalificeerd voor de wereldkampioenschappen damesvoetbal, in Canada. En, ziekenhuis de Sionsberg in Dokkum moet haar deuren sluiten. Er zijn winnaars en verliezers. En wij kijken vooral naar de winnaars. Winnaars kunnen rekenen op aandacht. Denk maar aan het liedje van Herman Brood en hannie Vrienten, “Als je wint heb je vrienden“.Als je winnaar bent heb je de zaak onder controle, dan beheers je het metier. We kijken graag naar wie er succesvol zijn en proberen uit te vogelen hoe ze tot dat succes gekomen zijn. Wat hebben ze gedaan om winnaar te worden om meer te verdienen dan anderen om aan de top te staan. We spiegelen ons graag aan de “mannetjesputters” uit onze geschiedenis. Aan, Alexander de Grote, aan Ceasar, aan Karel de Grote en aan Karel de Vijfde. Het waren mensen, die de wereld naar hun hand zetten, die grote gebieden veroverden en er over heersten. En als oud premier Balkenende het had over de VOC mentaliteit dan had hij het over de groet daden van Jan Pieterszoon Coen, over Piet Hein en misschien ook wel Van Speijk, die tijdens de veldtocht tegen België, zichzelf met schip en al de lucht in deed vliegen en zo belangrijk oorlogsmaterieel uit handen van de vijand hield. Het is in deze wereld, waarin materiële successen en macht belangrijk zijn dat wij onze dagen doorbrengen en we doen er zomaar aan mee.We willen zelf de winnaar zijn of steunen iemand die winnaar wil worden.

Mahabarata
Clifford Geertz, de Amerikaanse antropoloog, schrijft in zijn dissertatie,The religion of Java, over  de Javaanse uitvoering van het grote Hindoe epos, de Mahabarata. Daarin staat de strijd tussen de Pandawa’s en de Korawa’s centraal. Er zijn 5 Pandawa’s en er zijn 100 Korawa’s . De Korawa’s hebben een deel van het grondgebied van de Pandawa’s veroverd en daarover gaat de strijd. Een strijd, die geen einde kent. Elke keer opnieuw wordt de strijd weer aangegaan. In de Javaanse traditie, willen de goden op een gegeven moment ingrijpen. Ze willen een einde maken aan de eindeloze strijd. Shiva zelf komt naar de aarde om de gevechten te stoppen.

Semar
En, dan staat Semar in de weg. Dat is bijzonder. Semar is een figuur, die alleen maar voorkomt in de Javaanse versie van de Mahabarata.  Semar is een klein, dik en lelijk mannetje. Hij is volstrekt het tegenbeeld van de grote krijgers en de Goden, die een rol spelen in de Mahabarata. Maar, Semar is tegelijk ook een God, ook al ziet hij eruit als een lelijke clown. Hij is ook een zoon van de Almachtige. En het is deze Semar, die Shiva in de weg gaat staan in zijn pogingen vrede te stichten tussen de Pandawas en de Korawas. Arjuna, één van de vijf Pandawa’s, een koninklijke held, die altijd vergezeld wordt door Semar, wordt behekst doro Shiva en hij krijgt opdracht Semar te doden omdat alleen dan eeuwige vrede tussen de Pandawas en de Korawas tot stand gebracht kan worden. Semar is een sta in de weg. Arjuna beloofd Shiva dat hij Semar uit de weg zal ruimen. Arjuna is erg verdrietig dat hij deze opdracht om semar te doden uit moet voeren. Hij houdt veel van Semar. Als hij op het punt staat Semar te doden reageert Semar verontwaardigd. “is dit wat je doet met degene die je op al je reizen heeft geholpen en je terzijde heeft gestaan? Arjuna schaamt zich diep als hij dat hoort maar hij heeft een belofte gedaan aan Shiva en die moet hij uitvoeren. Semar zegt dan:”goed als het dan moet zal ik mezelf wel doden”. En, hij bouwt een brandstapel en gaat in het vuur staan. Opdat moment veranderd hij in z’n goddelijke vormen verslaat de tovenaar, de vorm die Shiva heeft aangenomen. De strijd tussen de Pandawas en de Korawas gaat daarna gewoon door.

Tegenstellingen verzoenen
Semar staat altijd voor het andere het tegenovergestelde. Semar, laat de ivoren torendenkers, zie wat de praktijk is. Hij confronteert de mensen van de praktijk met de idealen, de normen en de waarden. De dromers daagt hij uit iets van hun dromen waar te maken en de waaghalzen, dwingt hij tot nadenken. Dat doet hij altijd vanuit zijn rol als dienaar. Pas als er geen andere weg meer is neemt hij z’n goddelijke gedaante aan.
Als je het werk van Semar goed tot je door laat dringen dan wordt duidelijk dat het altijd gaat om oog hebben voor het andere, om daar ook altijd mee in gesprek te zijn. Zodra iets of iemand de overhand krijgt ontstaat er een gevecht en vallen er slachtoffers. Je moet in gesprek zijn en weer in gesprek gaan en nog eens in gesprek gaan en dan nog eens. Alleen als je naar de ander luistert en probeert de ander te begrijpen, kun je verder komen.