Wat is belangrijk bij de opvoeding van leiders?

Gisteren was het 136 jaar geleden dat in het kleine stadje Jepara aan de noordkust van Java Kartini het levenslicht zag. Ze werd maar 25 jaar, maar in haar korte leven heeft ze veel gedaan om aandacht te vragen over het belang van opvoeding. Opvoeding van leiders omdat alleen op die manier het volk zich kan ontwikkelen. En in die opvoeding spelen vrouwen een centrale rol.

Kartini
Gisteren was de Indonesische president Jokowi op bezoek in Nederland. Nederland is een van de landen, die hij aandoet in zijn tour langs Europese hoofdsteden. In Indonesië zelf werd gisteren Kartinidag gevierd. Kartini werd geboren in 1879 als dochter van een hoge edelman in Jepara aan de noordkust van het eiland Java. Ze werd slecht 25 jaar oud, ze overleed enkele dagen nadat ze  haar eerste kind ter wereld bracht. Ze was enkele jaren daarvoor uitgehuwelijkt aan een andere Javaanse edelman, die woonde in Rembang, een stadje eveneens aan de noordkust van Java, ongeveer 100 kilometer verder oostwaarts.

Opmerkelijk
De wereld waarin Kartini leefde en opgroeide wordt in Meisje van het strand indringend beschreven door Pramoedja Ananta Toerin . In dat boek wordt duidelijk hoe beperkt de rechten van vrouwen waren in die tijd op Java.  En in dat licht is het nog veel opmerkelijker hoe Kartini vorm gegeven heeft aan haar korte leven. Hoe ze nu meer dan 100 jaar later nog steeds mensen in Indonesië inspireert en daarmee laat zien hoe excellent haar leiderschap was. Over het algemeen wordt er vooral aandacht besteed aan de feministische kanten van Kartini.

Leiderschap
Maar uit de brieven die ze nagelaten heeft blijkt ook duidelijk het inzicht wat ze had in leiderschap en de betekenis van leiderschap voor de samenleving. Wat Kartini schrijft in 1903 sluit mooi aan op Mary Parker Follet, die in haar artikelen vanaf 1927 duidelijk maakt dat het bij leidinggeven vooral gaat om mensen de kans geven het beste uit zichzelf te halen. In 1903 schrijft Kartini dat het volk er niets aan heeft als de staat en de adel zich alleen maar inzetten om het volk onder de duim te houden. Rust verzekeren om er zelf beter van te worden betekent alleen maar profiteren. En daar protesteert Kartini heftig tegen op haar 23e . Dat moet veranderen, zegt ze. Want zowel de staat als de adel moeten het respect van het volk verdienen, ze moeten het niet afdwingen.

Karakter
En om dat te bereiken moet niet het volk maar de adel worden opgevoed en dan zegt ze weer iets belangrijks wat ook in onze tijd nog zeer actueel is (Rijk Binnekamp). Het gaat niet uitsluitend om verstandelijke ontwikkeling maar, en dat staat vet gedrukt, er moet wel degelijk gelet worden op karaktervorming. Ze schrijft dat men beweert dat verstandelijke ontwikkeling automatisch leidt tot beschaving van het gemoed. Maar, zegt ze, er zijn tal van bewijzen dat intellectuele ontwikkeling geen brevet is voor zedelijke superioriteit. En, zegt ze, je mag de mensen bij wie het karakter ruw en onbeschaafd blijkt niet hard vallen. Het is het resultaat van het ontbreken van opvoeding aan karaktervorming wordt niets gedaan en op die manier draagt intellectuele ontwikkeling geen vrucht. En dat terwijl juist adel met een goed karakter een belangrijke rol moet spelen bij de ontwikkeling van het volk.

Waardeketen
Wat Kartini schrijft is het zelfde als wat Michael Porter schrijft over de waardeketen. Het aangrijpingspunt is daarin degene die de leiding heeft. Goed leiding geven leidt tot betrokken medewerkers en die leiden op hun beurt tot excellente dienstverlening en trouwe klanten. Kartini zag dat ook en schreef er over in 1903. Ze had zelf wel een goede opvoeding genoten, haar vader stuurde haar naar een Nederlandse school en ze kwam in contact met Rosa Abendanon, de echtgenote van de directeur van het departement van onderwijs in Indië. Hun briefwisseling geeft ons inzicht in haar denkbeelden en ideeën.

Kritiek
Kartini heeft ook kritiek op de Nederlanders. Ze noemt het diep treurig en beschamend dat Nederlanders zo bitter, bitter weinig of niets van Indië weten. En ook dat is nog bijzonder actueel, kijk maar naar de onderzoeken van Gallup, medewerkers geven nog steeds aan zich niet begrepen te voelen. Kartini stierf 17 september 1904 en het is heel mooi dat ze in Indonesië nog elk jaar herdacht wordt. Het zou nog mooier zijn als we ons weer bewust worden van de betekenis van haar gedachtegoed. Jokowi lijkt zich er overigens erg bewust van te zijn.