Wat doe je met de weerstand van de top?

In de veranderkunde gaat het meestal over de vraag hoe je plannen van de top van een organisatie doorgevoerd krijgt in de rest ervan. Hoe ga je om met de weerstand tegen verandering? Maar hoe doe je dat als de top zelf moet veranderen? Hoe komt het dat we dan weer teruggrijpen op het concept van vingertje omhoog?

Wat kan niet waar zijn?
Het boek van Joris Luyendijk met als titel “Dit kan niet waar zijn” is erg populair in Nederland en Luijendijk zelf trouwens ook. Hij wordt regelmatig geïnterviewd. Hij heeft zijn populariteit te danken aan het feit dat hij opschrijft wat veel mensen denken. Ze denken dat er in de bankenwereld, die met haar manier van zakendoen de oorzaak was voor de crisis van 2007, nog maar weinig veranderd is. De bancaire kaste zoals Ewald Engelen haar noemt heeft niets geleerd. En dat geldt volgens Engelen trouwens ook voor de politieke kaste, die na de crisis ook weer op de oude voet verder is gegaan. Regels, verscherpt toezicht en een bankiers eed hebben niet geleid tot substantiële veranderingen in de sector. Voor de gewone burger is alleen het bankieren wat ingewikkelder geworden, is het moeilijker een hypotheek te krijgen en voor het MKB is het schier onmogelijk om nog over een bankkrediet te beschikken.

Hardleeers
Het lijkt een beetje op wat ik in mijn blog van gisteren schreef. We weten zoveel, er is zoveel onderzoek gedaan, er is zoveel kennis maar het toepassen ervan in de praktijk is steeds weer een brug te ver. En zo blijft het meeste bij het oude, een eed afleggen verandert daar niets aan.
Misschien heeft het iets te maken met hoe wij omgaan met de vrijheid van meningsuiting en hoe we veranderingen in de samenleving willen afdwingen. De gedachte is dat je dat met wetten doet. Als het maar in een wet is vastgelegd dan is het probleem getackeld. Als er een bord met 100 km staat rijdt niemand meer te hard. Nee, de A2 tussen Utrecht en Amsterdam is een belangrijke inkomstenbron voor de overheid omdat ere op grote schaal te hard wordt gereden. Hoge boetes veranderen dat hardrij gedrag niet .

Wat helpt wel?
Toen ik in 1969 aan de  UVA andragologie ging studeren kwam ik al snel in aanraking met de theorieën van Kurt Lewin, die van Bennis Benne en Chin en die van Lippit Watson en Wesley. Het ging bij alle theorieën over verandering.

In gesprek
Van Lewin leerde ik dat als je het gedrag van mensen wilt veranderen dat je met ze in gesprek moet gaan. Ze iets opleggen of opdringen heeft geen zin. Ook omkopen helpt niet. Echt een gesprek aangaan helpt. Als je ze uitnodigt ergens met jou en anderen over te praten is er een behoorlijke kans dat mensen hun gedrag beetje bij beetje gaan veranderen.

Begrijp de systemen
Van Bennis Benne en Chin leerde ik dat mensen zich altijd in systemen bevinden en dat hun gedrag voor een deel bepaald wordt door de relaties binnen zo’n systeem. Als iemand in het systeem verandert heeft dat altijd effect op de andere mensen in het systeem. En vaak zullen die anderen zich verzetten tegen de verandering. En daarmee houden ze degene die wil of moet veranderen op zijn of haar plaats. Ik krijg helaas regelmatig een bekeuring voor te hard rijden, geen hoge en altijd op de snelweg. Ik rijdt dan gewoon mee in een rijtje. Ik pas mijn gedrag aan aan dat van anderen. Ik heb het niet eens in de gaten. Pas als mijn vrouw zegt: ”Je mag hier toch maar honderd”, dan schrik ik en pas mijn snelheid aan. Volgens Bennis Benne en Chin heb je zelfs met meerdere systemen te maken. Zo heb je in organisaties met het uitvoeringssysteem, het expertsystem en het beleidsbepalende systeem te maken. Soms maken mensen deel uit van één systeem, soms van meerdere systemen. Een systeem zorgt  ervoor dat mensen zich in het patroon blijven gedragen.

Ontwikkel je vaardigheid
En tenslotte leerde ik uit de theorie van Lippit Watson en Wesley dat de persoon van wat zij de changeagent noemen er ook sterk toe doet. Is dat iemand die aardig is, is dat iemand die gezag uitstraalt, is het iemand die dwingt of geen relaties aan kan gaan.
Alle drie de inzichten spelen een belangrijke rol als je iets wilt veranderen. En als je wilt dat er iets verandert is het niet voldoende te weten hoe de ideale wereld eruitziet. Het is ook heel belangrijk te weten hoe de situatie waarin je je bevindt eruit ziet om de goede stappen te kunnen zetten.