Tuan rumah (heer des huizes)

Tijdens ons verblijf in Indonesië wilde ik zeker ook Setyo ontmoeten. Hij nam me mee naar z’n kampeerterrein op de helling van de vulkaan Gedeh en liet me daar zien wat het betekent om Tuan rumah te zijn.

Benieuwd
Uiteindelijk had ik met Setyo afgesproken op een lokatie in Zuid Jakarta, waar veel restaurantjes en cafétjes zijn gevestigd. Hij kwam me er oppikken aan het eind van de middag en ik zou met hem mee gaan naar Situgunung, een plaatsje op de helling van de vulkaan Gedeh. Een vulkaan, die ik kende van de oude schoolplaten van uitgeverij Wolters en van schilderijen waarop het Jakarta van de vorige eeuwen staat afgebeeld. Bij schilderijen vanaf zee zie je dan Jakarta met daarachter twee vulkanen, de tweelingvulkaan zoals de Nederlanders zeiden. De Gedeh en de Pangerango. Ik wist wel dat Setyo zich graag in de natuur bevond. Ik ken hem al meer dan 20 jaar en leerde hem kennen als de leider van een bedrijf dat outbound trainingen aanbood. Samen een brug over een ravijn bouwen en dan het ravijn oversteken of een verborgen schat zoeken in het oerwoud. Setyo en zijn mensen bedachten de oefeningen en gingen mee om de veiligheid te garanderen. Ze deden dat trouwens overal, tot in de Himalaya en de Andes toe. Ik was nieuwsgierig naar onze hernieuwde ontmoeting. Zou hij veranderd zijn, zou hij zich nou met andere zaken bezig houden? Samen met een voor mij onbekende maat stond hij proviand af te rekenen toen ik hem ontmoette en even later zaten we met ons drieën in de auto op weg naar Situgunung.

Kampeerterrein
Al gauw waren we in gesprek, ik vroeg hem naar wat hij nu deed en naar zijn vrouw, z’n dochter en collega’s. Het bleek dat hij nog steeds hetzelfde deed en ook voor een belangrijk deel met dezelfde mensen. Ze hadden aan alles wat ze deden nu ook een kampeerterrein toegevoegd. Op de rand van het natuurreservaat, op de helling van de vulkaan Gedeh, hadden ze een terrein met oude vakantiebungalows uit de Nederlandse tijd gekocht en het omgetoverd tot een kampeerterrein. Dat was een verrassing, want in Indonesië wordt eigenlijk niet gekampeerd. Ja, studenten en mensen die zich druk maken over het milieu en de natuur kamperen wel eens ergens, maar verder doet niemand het in Indonesië. Ze werkten samen met de overheidsdienst, die de bescherming van het bos voor haar rekening nam.Het kampeerterrein had een belangrijke educatieve functie. Bezoekers konden er ervaren hoe het voelde om echt in de natuur van West Java te zijn. Vanuit het kampeerterrein kon je trektochten maken, je kon met een kano de rivier op en er was ook gelegenheid om de oefeningen te doen, die ze normaal met  mensen van een bedrijf doen.

Welke mensen
Natuurlijk kregen we het ook over de mensen die werken op het kampeerterrein. Waren dat nu dezelfde mensen als de mensen, die groepen begeleiden in het hooggebergte? Of de mensen die de begeleiding bij een outbound training voor hun rekening nemen? Nee, die waren het niet. Vanaf het begin hadden ze jonge mensen uit de dorpen in de omgeving van het kampeerterrein betrokken. Dat waren hele andere mensen dan de mensen, die verantwoordelijk waren voor de tochten in het hooggebergte of die de outbound trainingen begeleiden. Dat waren net als Setyo hoog opgeleide mensen, met een afgeronde academische opleiding. Nee, dit waren jongens uit het dorp met misschien alleen maar een diploma van de basisschool. Dat verbaasde mij. Milieubewustzijn en zorg voor de leefomgeving kom je in Indonesië wel tegen bij hoger opgeleiden, maar bij laagopgeleiden zie je vooral het tegendeel. Hoe had hij dat hier nu aangepakt?

Tuan rumah
Het is belangrijk dat ze “Tuan rumah” willen zijn. Als ze dat willen kunnen we heel goed samenwerken en als ze dat niet willen lukt de samenwerking niet. Ik kende het begrip Tuan rumah wel. In het Nederlands vertaald betekent het heer des huizes. In Nederland heeft die uitdrukking vaak de betekenis van de man, die de baas is in huis. Maar Setyo legde mij uit dat het in Indonesië betekent dat je alles van het huis weet, dat je de geschiedenis kent, dat je de constructie kent, weet welke planten er om het huis groeien en waarvoor ze te gebruiken zijn en dat je weet waar de bewoners vandaan komen. Als heer des huizes ken je de plaats van het huis en wat ermee te maken heeft in haar context. Als heer deze huizes heb je ook zorg voor het wel en wee van het huis en haar omgeving. Je zorgt dat het netjes is en je bent gastvrij. De mensen die Tuan rumah wilden zijn waren uitstekende partners in het werken op het kampeerterrein. En een bijkomend voordeel was dat ze zich in hun dorp ook als Tuan rumah gingen gedragen.

Jonge mannen
Toen we midden in de nacht bij het kampeerterrein kwamen werden we gastvrij ontvangen en ik werd voorgesteld aan de jonge mannen, die nog niet waren gaan slapen. Setyo raakte al snel in gesprek met z’n kompanen. De volgende morgenvroeg zag ik jonge mannen die ontbijt maakten voor de gasten op het kampeerterrein. En in de gesprekken die ik had ontdekte ik dat ze allemaal betrokken waren bij het ontwerp en de aanleg van het kampeerterrein en meegebouwd hadden aan de voorzieningen die er waren. Enkelen waren erg nieuwsgierig naar wat ik te vertellen had over zonne- en windenergie. Ze waren zich in energievoorziening gaan verdiepen omdat ze nauw betrokken waren geweest bij de aanleg van de voorzieningen op het kampeerterrein. Ze werden nu in hun dorp er ook bijgeroepen als er een probleem was met de elektriciteit. En overigens heb ik zolang ik er was Setyo geen enkele opdracht horen geven of met stemverheffing horen praten.

Flexibilisering
Later op de ochtend zag ik iets wat ik nog nooit eerder zag in Indonesië. Een van de jonge mannen bukte zich om een sigarettenpeuk op te rapen en weg te gooien in een vuilnisbak. Dat was een echte Tuan rumah. Het drong tot me door hoe ver  het concept van Tuan rumah reikte. Het reikt verder dan het begrip eigenaarschap dat we in Nederland vaak gebruiken. Het drong ook tot mij door dat Setyo zelf al jaren, sinds ik hem heb leren kennen, een echte Tuan rumah is.
Vanmorgen hoorde ik op BNR een interview met Rob Zandbergen, de CEO van USG People, hij  voorspelde een verder doorzetten van de flexibilisering. Hij had het over ontwikkelingen in de markt en over stapelbanen. Wat zou die ontwikkeling betekenen voor het Tuan rumah zijn?