Hoe ga je om met “groupthink”?

In groepen kom je vaak verschijnselen van “groupthink”tegen. “Groupthink” voorkomt het nemen van goede besluiten waarbij alle argumenten meegewogen werden. Hoe kan je de invloed van “groupthink” beperken?

Groupthink
In de afgelopen weken is het me weer een paar keer opgevallen. Ik zag hoe mensen zichzelf het zwijgen oplegden en zich aanpasten aan wat ze dachten dat de groep vond. Groupthink wordt dat in de psychologie genoemd. De term werd voor het eerst gebruikt door sociaal psycholoog Irving L.Janis, hij introduceerde het begrip in 1972. Irving doelde ermee op een streven naar consensus dat in elke groep zomaar onmiddellijk ontstaat. Je kunt in een groep mensen wel ruimte en vrijheid geven, maar de ruimte en de vrijheid worden beperkt door het onbewuste streven om je aan te passen aan de groep. Het lastige is dat groupthink ook nog eens ontkend wordt door mensen in de groep. Ze haasten zich om te ontkennen dat groupthink voor hen een rol speelt. Groupthink wordt daarmee een factor die lastig te hanteren is en het belemmert het volledig gebruik maken van alle individuele inzichten, die in de groep aanwezig zijn.

Onbewust proces
In een training stel ik standaard de vraag: ”Wie wil beginnen?” Meestal leidt die vraag tot een ogenblik stilte in de groep, waarop vervolgens iemand zegt “zal ik dan maar?”. Meestal  gaat het stellen van die vraag gepaard met het even rondkijken in de groep en het zoeken van bevestiging bij de trainer. Als er dan niets gebeurt gaat degene die voorstelde om te beginnen van start. Het feit dat er nu iemand begonnen is maakt het makkelijker voor de anderen, want op mijn vraag: ”wie volgt?” zegt bijna altijd degene die naast de eerste spreker zit “zullen we dan maar op het rijtje verder gaan?” Die retorische vraag is eigenlijk standaard  de aankondiging dat nu deze persoon het woord gaat voeren. Zowel op de vraag om bevestiging van de eerste persoon als die van de tweede persoon hoeft geen antwoord te komen. Hun vragen zijn als het ware vooral een korte check op mogelijke weerstand in de groep. Als daar niets van is te bemerken steken ze van wal. Ze hebben ontdekt wat werkt in de groep. De volgenden gaan meestal gewoon van start, ze volgen de procedure die door de eersten vorm gekregen heeft. Als je in een groep mensen wijst  op deze gang van zaken, dan wordt groupthink als oorzaak meestal weggewuifd. Daar hebben ze geen last van. Iedereen in deze groep kan zeggen wat hij of zij wil. Echter, om het handig en praktisch te maken deden ze het maar op het rijtje af. De volgorde wordt daarmee niet bepaald door wie wil maar door wie aan de beurt is. Een ongeschreven, niet formeel afgesproken regel bepaalt wat er gebeurt in de groep.

Vorige spreker
Een ander verschijnsel dat ik in dit verband veel meemaak is het zich aansluiten bij eerdere sprekers. Als je groepsleden om beurten vraagt wat ze van iets vinden, sluiten ze zich al snel aan bij wat vorige sprekers erover zeiden. Ze reageren met de mededeling dat alles al gezegd is of dat hun het gras voor de voeten is weggemaaid, ook sluiten ze zich vaak aan bij eerdere sprekers.
Die behoefte om niet af te wijken is een aanslag op wat nu juist vaak de kracht van in een team werken wordt genoemd. In een team heb je zoveel verschillende inzichten en invalshoeken, wordt er dan gezegd. Je kunt daardoor tot betere keuzes komen en betere beslissingen nemen. Dat is de algemene gedachte over werken in teams, maar de werkelijkheid is dat mensen in het team geen afwijkend standpunt in willen nemen. Het is zelfs vaak zo erg dat mensen in het team A zeggen, maar dat ze buiten het team om zeggen dat ze eigenlijk van mening zijn dat het B is.

Diversiteit
Als je leiding geeft aan een team is het belangrijk hier rekening mee te houden.

• Als je echt geïnteresseerd bent in de echte mening van al je teamleden. Laat ze dan eerst een even voor zichzelf opschrijven wat hun mening is. Vraag vervolgens naar wat ze opgeschreven hebben, en laat je niet om de tuin leiden door de mededeling dat wat daar staat allemaal al gezegd is. Laat mensen het voorlezen en stel er vragen over, laat merken dat je hun mening belangrijk vindt.
• Een andere mogelijkheid is om mensen zich in kleine groepjes te laten voorbereiden op hun standpunten. Ook dan kom je tot meer diversiteit en hoor je ook de mening van hen, die in de grote groep graag hun mond dicht houden.
• En tenslotte “stel vragen”, ”open vragen”. Sabel standpunten niet direct neer, maar diep ze uit.

Als je op die manier te werk gaat, krijg je rijkere informatie als basis voor de besluiten, die jullie gaan nemen.