Regels, hoe ga je ermee om?

We proberen de werkelijkheid te vangen in regels en modellen. De werkelijkheid is altijd anders. Je hebt daarom altijd te maken met je eigen keuzes en je eigen afwegingen.

Wat doe jij?
Wat doe jij als je in een straat rijdt en je ziet dat er werkzaamheden zijn? Je rijdt af op de plaats waar ze in jouw rijbaan aan het graven zijn. Er staan wat borden, er staat een graafmachine, er ligt een berg modder bij de kuil en er staan wat mannen bij. Blijf je dan op jouw rijbaan achter de kuil staan wachten tot de werkzaamheden klaar zijn? Wacht je tot de kuil weer dicht is en er opnieuw bestraat is?
Ik doe dat niet, ik kijk dan of er andere mogelijkheden zijn. Als er geen tegenliggers zijn ga ik even over de verkeerde rijbaan om de kuil heen. Of, als er genoeg ruimte is, kies ik er misschien voor om even door de berm te rijden. Ik bel voor ik dat doe niet naar de politie of de wegbeheerder of naar mijn vrouw. Nee, ik handel, zoals dat zo mooi heet, naar bevind van zaken. Hoewel de regel in ons land is dat je rechts rijdt, ik doe dat even niet. Vervalt daarmee de regel?  Nee, en we krijgen daardoor ook niet “links rijden” als nieuwe regel.

Verkeerde kant
Jaren geleden koos ik, op een koude winterochtend, voor het gemak even een eenrichtingsverkeer weg omdat het sneller was en er geen andere verkeersdeelnemers waren. Voor de goede orde, het was op de fiets. Ineens hoorde ik achter mij een auto. Wat ik vreesde klopte, het was een politieauto en ik werd staande gehouden. “U rijdt de verkeerde kant op” zei de agent. “Nee hoor” zei ik “de goede, ik moet daar naar toe”. Daarbij ik wees naar de Martinitoren, die zo’n 10 kilometer verderop al aan de horizon te zien was. Het leverde mij een proces verbaal en een bezoek aan de kantonrechter op.
Ja, het is maar net hoe je het bekijkt. Vanaf welk perspectief kijk je ernaar? De agent had gelijk vanuit zijn model van de werkelijkheid waarbij verkeersregels een belangrijk en essentieel element zijn. Mijn model was dat ik op weg was naar kantoor en daar zo snel mogelijk probeerde te komen. Zeker in de winter. Vond ik verkeersregels dan niet belangrijk? Ja, natuurlijk wel, maar onder deze omstandigheden had ik een andere afweging gemaakt.

Regels en modellen
Wij werken met regels en modellen, die ons handelen en vooral ook het handelen van anderen moeten leiden. Die regels kunnen zeer hardnekkig en diep ingesleten zijn. Zo zit er in mijn hoofd nog altijd dat de kachel aanmag als het Zuidlaardermarkt is. Vroeger was dat een handige regel. Je zag voor ons huis op die dag boeren, handelaren en veewagens voorbij komen en dan wist je, het is Zuidlaardermarkt, de kachel mag weer aan. Waar ik nu woon zie je niets als het Zuidlaardermarkt is. Hier weten de mensen niet eens wat de Zuidlaardermarkt  is, dus moet ik mijn besluit op een andere manier nemen.
In onze bedrijven en organisaties werken we met modellen, met regels, met protocollen en stappenplannen. We werken met ISO certificering, we werken met HCCP standaarden, we werken lean, voeren competentiemanagement in en er is een code Tabaksblat. Het zijn allemaal pogingen om ervoor te zorgen dat we perfecte diensten en producten leveren. Soms suggereren ze dat alles heel goed zal gaan als we ons er aan houden en er naar leven. Er gaat ook enorm veel aandacht uit naar de vraag hoe ze toegepast moeten worden. We proberen het systeem aan regels gebaseerd op ons model van de werkelijkheid steeds verder te perfectioneren. Op de A2 tussen Utrecht en Amsterdam is de verfijning in het regelen tot op grote hoogte doorgevoerd. Dat leidt tot veel boetes en extra geld in de schatkist. Maar waar ging het ook weer om?

Hoe ga je erme om?
Natuurlijk, het model en de regel zijn belangrijk, maar de belangrijkste vraag is hoe je ermee omgaat. De werkelijkheid is altijd anders. Het is van essentieel belang die werkelijkheid goed waar te nemen en daarop je handelen te baseren. Regels kunnen daar handig bij zijn, maar regels vervangen niet je eigen waarnemingsvermogen en het keuzeproces wat op die waarneming gebaseerd is. Je moet altijd zelf nadenken. Het model is niet de werkelijkheid. De werkelijkheid is groter, gevarieerder, complexer en dynamischer. Modellen en regels helpen je met die werkelijkheid om te gaan, maar het gaat om goede gesprekken met medewerkers en niet om het beoordelingssysteem. Het gaat om betrokken medewerkers en niet om het MTO. Het gaat om ruimte geven aan medewerkers en verbonden blijven met collega’s en de doelstelling van het bedrijf en niet om Het Nieuwe Werken. En het gaat om samen tot de beste prestatie komen en niet om Lean en Six Sigma.
De kantonrechter vonniste mij “schuldig zonder boete”. Ik had de regel overtreden maar hij begreep dat ik op die plaats onder die omstandigheden een andere keuze had gemaakt.