Mens of machine?

Aan tijdschrijven heb ik altijd een hekel gehad. Het veroorzaakte het gevoel dat ik werd opgejaagd en het nodigde voortdurend uit tot liegen. Gelukkig heb ik het niet vaak hoeven doen. Wel krijg ik soms de vraag over declarabele uren en begrijp ik dat declarabele uren veel beter zijn dan niet declarabele uren. Toch geniet ik vaak het meest van die niet declarabele uren. Als ik lees, naar mensen luister of naar muziek, als ik zomaar wat opschrijf of een wandeling maak. En ik wordt me ervan bewust dat dat de momenten zijn waarop ik reflecteer en tot nieuwe inzichten kom.

Interview
Recent kreeg ik het verzoek van iemand of hij mij mocht interviewen in het kader van een afstudeeropdracht, die hij moest maken. Het ging om inleven, je inleven in een ander. Hij wilde daar meer over weten, vooral over hoe ik dat nu deed. Hij vond dat ik daar wel goed in was, dus hij dacht dat ik hem kon vertellen hoe dat moest. Ik vond het wel een leuk verzoek, maar ik vroeg me tegelijkertijd af wat ik er nu eigenlijk over moest vertellen. En zo had ik een ontmoeting met mijn interviewer. Hij is een succesvol zakenman, winnaar van prijzen voor snelste groeier en nog zo iets. Ik mag hem graag en vind het altijd leuk hem te ontmoeten. Ditmaal had hij een aantal vragen waar ik antwoord op mocht geven. Al direct aan het begin van het interview kwam een vraag waar ik diep over na moest denken. Die vraag was wat ik wilde bereiken met mijn inleven. Ik dacht en dacht en dacht, maar kwam niet verder dan dat ik het fijn vind om in verbinding met mensen te zijn. Hij voeg nog wat door of er geen zakelijke motieven waren. Of er onderscheid was tussen privécontacten en zakelijke contacten, maar ook die vraag moest ik ontkennend beantwoorden.

Efficiënt
Na het interview mijmerde ik er nog wat over door en ik moest ineens denken aan een gesprek dat ik een jaar of wat geleden had met een andere kennis, die veel weet van bedrijfsvoering en van financiën. We hadden het over ons bedrijf. Hij vroeg wat onze uurtarieven waren en hij rekende me snel voor wat op basis daarvan onze maandomzet zou kunnen zijn. Nou, dat haalden we bij lange na niet. Hij ging me uitleggen dat ik mijn tijd veel effectiever kon besteden. Door daar effectiever mee om te gaan zou mijn zakelijke resultaat aanmerkelijk beter kunnen zijn.

Geen machine
Het was voor mij reden om het ergens anders over te gaan hebben. Zijn advies sprak me niet aan en ik voelde het risico dat ik daardoor geen tijd meer zou hebben voor reflectie en ook voor het uitproberen van dingen en het echt aandacht hebben voor mensen. Dat is meer dan programma’s uitvoeren. Ik ben een mens en geen machine. Als coach of als trainer heb ik niet een voorraad aan handige interventies en technieken, die ik op basis van de goede vraag uitvoer. Nee, ik ben met iemand in gesprek en samen vinden we door de dialoog wat goede en verstandige stappen kunnen zijn. Dat is altijd weer een uniek proces en tijdsdruk heeft er meestal geen positief effect op. Die drive om alles steeds efficiënter  te doen is ver doorontwikkeld in de tijd van het scientific management, de naam van Taylor is daar onlosmakelijk mee verbonden. In allerlei sectoren speelt het scientific management nog steeds een grote rol. Hoe kan je werk het meest efficiënt inrichten. De vergoedingssystemen in de zorg zijn erop gebaseerd en ook ERP en SAP worden vanuit deze gedacht opgezet en ingezet. En zo wordt de mens makkelijk een verlengstuk van een machine of van een proces.

Nutsethiek
Irene van Staveren, hoogleraar aan de Erasmus universiteit, stelt dat aan de top van bedrijven en ook in de politiek de nutsethiek het denken domineert. En vanuit die nutsethiek wordt er stelselmatig gekeken naar wat iets oplevert en dan meestal uitgedrukt in geld. (want dat telt zo makkelijk). Leiderschapsconsultant Tim Leberecht schrijft in een artikel met als titel “The art of losing” dat we de lege plekken tussen de noten in een muziekstuk van Debussy zijn gaan zien als verspilling. Aan die leegtes heb je niets, die hebben geen nut. En zo wordt alles opgeofferd aan de efficiency. In de zorg, in het onderwijs, bij de politie. We kennen alleen nog maar winnen, zegt Leberecht. In verliezen verdiepen we ons niet.

Verliezen
We zijn de kunst om te verliezen verleert. Maar dat is volgens Leberecht nou net wel het enige waarin we ons van machines, robots en systemen onderscheiden. Die kunnen niet verliezen. Mensen kunnen dat wel. We hebben wel manieren nodig om met dat verliezen om te gaan. Er zijn rituelen, dialogen en stiltes nodig om te leren hoe rijker te worden van verliezen.

Nederig
En we hebben leiders nodig die in alle nederigheid erkennen dat hun winst slechtst winst is die maar zeer beperkt bijdraagt aan welzijn voor de samenleving. Dat het gaat om meer dan klanttevredenheid. Van Staveren pleit voor het vervangen van de nutsethiek door de zorgethiek. In de zorgethiek gaat het om verantwoordelijkheid nemen, niet alleen voor jezelf maar ook voor de samenleving waarvan je deel uitmaakt. Het is belangrijk om daar bij leiderschapsontwikkeling aandacht voor te hebben.