Leiderschap is mensen stimuleren mogelijkheden te zien

Met complexe structuren proberen we het verleden vast te houden en te verlengen. De sterke focus daarop zorgt ervoor dat we het nieuwe, de kansen, over het hoofd zien

Vooruitgang
Wij geloven in vooruitgang. In steeds maar beter, mooier, sneller effectiever, gelukkiger, en nog veel meer. Dat geloof dat het steeds beter gaat is al een oud geloof. En steeds als er een kink in de kabel komt organiseren we structuren, we vinden dingen uit, we scheppen machtige organisaties: er komt een NAVO, een VN, een OESO, een samenwerkingsverband van scholen, van provincies van dorpen, universiteiten en van landen. Constructen, die erop gericht zijn ervoor te zorgen dat we houden wat we hebben en dat de rampen, die ons ooit overkwamen ons niet meer zullen overkomen. Geen overstromingen, geen oorlogen, geen opwarming van de aarde, geen Aids, geen economische crisis en ga zo maar door.

Constructen
De constructen, die wij zo met elkaar maken bepalen steeds meer het leven van de individuele mens. De systemen en constructen kenmerken zich door regels en scenario’s, die het gedrag van de mensen die erin acteren in behoorlijke mate bepalen. De mens houdt zich in die grote systemen ook bijna noodzakelijkerwijs slechts bezig met een klein en specialistisch aspect van dat grote systeem. Uitgewerkte processen moeten voor de samenhang tussen al die deelaspecten zorgen. Als het maatschappelijk radarwerk begint te knarsen en te piepen, als het dreigt vast te lopen storten we ons op de reparatie. De reparatie van die zaken, waarvan we denken dat ze er de oorzaak van zijn dat de zaak vastloopt. Een van de zaken, die vastgelopen is in het afgelopen decenium, is ons financiële systeem. Dat begon rare dingen te doen. Geld spoot er op onbedoelde plaatsten uit en daar waar het erin moest komen kwam het niet binnen.
Tot nu toe delibereren politici en economen over de vraag hoe ze het systeem weer goed op gang kunnen krijgen en het lijkt er nog niet op dat ze het antwoord gevonden hebben. Intussen wachten wij en hopen wij dat het spoedig beter wordt. Soms lijken de eerste tekenen in zicht en dan zijn ze ook zomaar weer verdwenen. Er zijn ook mensen die zeggen dat het minder zal worden. We zullen met minder pensioen genoegen moeten nemen en de huizen hebben hun waarde ook niet zo maar terug.

Ondergang van organisaties
Henry Mintzberg is niet zo verbaasd over wat er nu gebeurt. Al bijna 50 jaar geleden beschreef hij de ontwikkelgang van organisaties. Die ontwikkelgang eindigt met het sterven of ondergaan van die organisaties en uit de restanten van die organisaties bloeien dan weer mooie, kleine, nieuwe initiatieven op. Die kunnen op hun beurt weer doorontwikkelen tot een grote dynamische en vitale organisatie. Voor vitaliteit is het van belang dat de organisatie ergens voor gaat. Een bijdrage wil leveren aan een betere samenleving. In oudere organisaties is er in de plaats van het maatschappelijke doel een systeemdoel gekomen. Dat systeemdoel heet overleven. Het systeemdoel overleven haalt volgens Mintzberg de vitaliteit uit de organisatie. De sturing richt zich in zo een organisatie op controle gebruik makend van cijfers. Informatie over mensen, of ze nu klant of medewerker of aandeelhouder zijn is niet langer belangrijk.
Mintzberg vind het niet erg dat een organisatie aan haar einde komt. Het is de bron voor nieuw leven en nieuwe bedrijvigheid.

Einde = begin
Dat het einde een begin is vind je ook terug in het Hindoeïsme. De God Shiva is de God van de schepping maar tezelfdertijd ook de God van de vernietiging. Vernietiging gaat vooraf aan schepping. Shiva staat voor de eindeloze cyclus waarin zaken afsterven en uit de resten van het oude ontstaat het nieuwe. Shiva wordt vaak afgebeeld met vier armen en in een wiel. In de opvatting van Hindoes is het cyclische niet een probleem wat moet worden tegengegaan maar is het de natuurlijke gang der dingen. Dat betekent op een andere manier naar dingen kijken, een andere gerichtheid en op een andere manier met dingen omgaan. Het betekent dat mensen alert zijn op de tekenen van een nieuw begin, het ontstaan van nieuw leven. Ze zij veel minder gericht op het overeind houden van wat op instorten staat.
Mintzberg is een veel aangehaalde hoogleraar. Zijn theorieën worden in veel opleidingen gedoceerd, maar zijn beschrijving van de ondergang van organisaties en het nieuwe wat daar uit voortkomt kom je opmerkelijk weinig tegen. Ik heb geprobeerd het via Google op te zoeken maar er kwamen geen treffers. Er kwamen wel treffers op Mintzberg opvatting dat strategieën niet uitkomen en dat is in dit perspectief ook een interessante vaststelling. Mintzberg is niet tegen strategie, maar een effectieve strategie is een strategie die de gebeurtenissen volgt en de mogelijkheid biedt om daarop in te spelen. Mintzberg vergelijkt het met het werk van een pottenbakker, die wel in zijn hoofd heeft wat hij wil maken maar die de weg naar het doel mede laat bepalen door wat hij tegenkomt.

Werkende weg
Het is belangrijk om steeds weer te kunnen inspelen op de gebeurtenissen, op de dingen die je tegenkomt. Al werkend pas je de strategie aan . Een strategie, uitgewerkt in een blauwdruk staat je in de weg. Grote lijnen, kaders zijn voldoende. Daarbinnen handel je en door te handelen krijg je een steeds beter beeld van de toekomst. Willem Verhoeven beschrijft dat in zijn laatste boek “ De herwaardering van het doen”. Voor leiderschap betekent dat ruimte geven, door een heldere visie te delen, door mensen met vragen hun mogelijkheden en hun kracht te laten ontdekken, door afspraken te maken en door aan te spreken. Wij noemen dat coachend leidinggeven, een stijl waarmee de organisatie vitaal en krachtig blijft.