Innovatie vraagt om ruimte

Philips topman Van Houten waarschuwt voor het achterblijven van Europa als het gaat om innovatie en concurrentiekracht. Schumpeter schreef lang geleden over het belang van nieuwe combinaties als bron voor innovatie. Al in 1959 verschijnt er een essay van Isaac Asimov waarin hij aangeeft welke condities nodig zijn om tot de nieuwe combinaties te komen. Ruimte voor mensen en een leiding die daarvoor zorgt zijn daar belangrijke voorwaarden bij.

Het beste uit mensen
In een krantenbericht over het kwartaalverlies van Philips stond een waarschuwing van Philips topman Van Houten opgetekend. Hij waarschuwde voor een nieuwe recessie en wees op de achterstand van Europa waar het gaat om concurrentiekracht en innovatie. Ik las het artikel in de pauze van de training “De kunst van het vragenstellen” die ik gaf in Gent. Omdat verschillende deelnemers in hun organisatie met “lean”projecten bezig waren kregen we het uitgebreid over de rol van vragen in het werken met “lean”. Door vragen aan mensen te stellen kun je mensen helpen zich bewust te worden van dingen die ze weten en dingen die ze kunnen. Zo kunnen de ideeën en de vaardigheden van mensen beter ingezet worden in een organisatie. De organisatie kan daardoor krachtiger en meer innoverend worden. In dat verband memoreerde ik even éen van onze basisprincipes, namelijk dat het gaat om mensen de kans te geven het beste uit zichzelf naar boven te halen en dat het zeker niet gaat om het beste van jezelf in andere mensen proppen. Toch is dat laatste in veel bedrijven nog aan de orde van de dag. We vertellen mensen wat ze doen moeten en hoe ze het doen moeten en met die manier van werken lopen we gemakkelijk de kans mensen te reduceren tot robots. Tot willoze en zielloze instrumenten, die doen wat er gezegd wordt  en die de minste en geringste hindernis aangrijpen om te stoppen met wat ze moeten doen. Ze kijken dan in het gunstigste geval met een hulpeloze blik naar hun baas, die moet begrijpen dat een nieuwe instructie vereist is om voortgang te kunnen boeken.

Eerst het nodige
De Amerikaanse hoogleraar Hong Zhao, zegt bij zijn bezoek aan Nederland in Trouw, dat wij kinderen al vroeg op die manier opvoeden. Hij zegt dat je op de basischool al  gemicro-managed wordt . Je moet dingen doen waarvan je op geen enkele manier het nut inziet en pas aan het eind van de dag mag je even de dingen gaan doen, die je leuk vindt. Mijn moeder zei altijd, met haar vinger omhoog: ”Eerst het nodige, dan het nuttige en dan het aangename”. Volgens Zhao is dat niet  de manier om mensen  zich te laten voorbereiden op de toekomst. “Als je zelf de baas bent over wat je leert en wilt leren, dan ga je meedenken, ideeën verzinnen en verbeteringen voorstellen”, zegt Zhao. Dat is dus een goede voedingsbodem om mensen het beste uit zichzelf te laten halen en ook voor innovatie.
In de praktijk zien we echter dat we nog steeds overal bezig zijn met het volstoppen van mensen met  werkwijzen, aanpakken, protocollen en ga zo maar door.

Creativiteit
De beroemde sciencefictionschrijver en wetenschapper Isaac Asimov schrijft dat wij niet van creativiteit houden. Dat schrijft hij in een essay uit 1959, dat gisteren door de MIT Technology Review, opnieuw gepubliceerd is. De titel van het essay is ”How do people get new ideas”. De wereld wijst creativiteit af, zegt Assimov, en speculaties over zaken worden niet op prijs gesteld. En toch zijn die speculaties nodig. Assimov zegt dat creativiteit het gevolg is van het combineren van zaken, die nog niet eerder met elkaar zijn gecombineerd. Daarmee sluit hij aan op wat Schumpeter zegt over ‘Neue Kombinationen” En, schrijft Asimov, die ontstaan niet zomaar. De evolutietheorie ontstaat als Darwin en ook Wallace de resultaten van hun eigen waarnemingen in verband brengen met de ideeën die Malthus beschrijft in zijn werk “Essay on population”. Het is door eigen observaties te verbinden met die theorie dat de evolutietheorie ontstaat. Het is bijzonder, zegt Asimov, dat deze twee heren dat deden terwijl de puzzelstukken voor iedereen open op tafel lagen. Toch zagen anderen niet welke combinaties mogelijk waren. Je moet in staat zijn om voor het oog van anderen dingen te doen, die gek zijn, die raar zijn en niet passend zegt Asimov. En dat is niet gemakkelijk, want het regent oordelen als je dat doet. Mensen vinden het raar, dom, onverstandig en zeggen dat het toch niet kan en dat je beter moet nadenken.

Ruimte
Daarom is Asimov van mening dat er ruimte moet zijn voor individuen om creativiteit een kans te geven. Mensen moeten kunnen dagdromen en vrij associëren om die nieuwe combinaties te laten ontstaan. In de ogen van Asimov is creativiteit een individualistische bezigheid. Het is wel goed om zo af en toe eens met anderen samen te zitten, maar dat dient wel zorgvuldig te gebeuren. Een goed idee bevindt zich tussen honderden ideeën die minder goed zijn en negatieve oordelen over de ideeën, die nu minder bruikbaar lijken, remmen het creatieve proces. Er is een ontspannen en relaxte omgeving nodig om met elkaar over nieuwe ideeën te praten. Het is belangrijk dat de groep waarin het gebeurt niet te groot is en dat er niet teveel statusverschil is tussen de deelnemers. Iemand van naam en faam kan gemakkelijk (onbedoeld) de anderen tot ja-knikkers reduceren. Asimov wijst er op dat er geen verband mag bestaan tussen beloning en het genereren van ideeën. Grote ideeën zijn nog nooit ontstaan omdat er financiële beloning in het vooruitzicht was gesteld.
Het is wel belangrijk volgens Asimov om het proces waarlangs ideeën worden gegenereerd door iemand te laten faciliteren. Dat is niet iemand, die strak langs een agenda het proces stuurt. Maar iemand die met lichte interventies het proces zo stuurt dat het gesprek en de ideeën uitwisseling op gang blijven.
In strak gestuurde organisaties met een duidelijk bevelstructuur zal dit niet eenvoudig zijn. Coachen leidinggeven helpt je ruimte te geven aan mensen zodat dit soort processen kunnen plaats vinden.
Ik hoop dat Van Houten erin slaagt, die cultuur bij Philips te laten groeien.