Hoe ontwijk je het noodlot?

In 1974 bracht drs. P, die deze week overleed, het lied de dodenrit uit. Het is een lied waar ik nog vaak aan denk als ik een parlementaire enquête volg bijvoorbeeld. Het is een lied dat ons vertelt wat er gebeurt als je je doelen niet realistisch stelt, als je omgevingsanalyse niet klopt en wat ons ook leert dat het opofferen van mensen slecht tijdelijk voor “lucht” zorgt.

Drs P
Begin deze week is drs. P overleden. Uit diverse hoeken is de loftrompet gestoken over de virtuoze manier waarop drs. P met de Nederlandse taal omging en al vanaf mijn middelbare schooltijd heb ik mijzelf vermaakt met luisteren naar zijn liedjes en ook het lezen ervan bezorgde mij zo nu en dan plezier. Het lied “heen en weer” waarin drs. P op ludieke wijze de wisseling van perspectief beschrijft. Deze kant wordt dan weer de overkant. Ja, het is maar net hoe je er tegenaan kijkt. Maar een ander lied van drs. P is mijn favoriete lied. Het is een metafoor waaraan ik, als ik weer eens teleurgesteld ben in de wijze waarop besluitvorming in bestuurskamers plaatsvindt , regelmatig aan moet denken.

Dodenrit
Ik doel hier op “De Dodenrit” . Een lied waarin een tocht in een troika door de bossen van Siberië wordt beschreven. Een tocht die dramatisch eindigt met de dood van de zanger als het doel van de tocht, Omsk, reeds in zicht is. Het lied eindigt met de rege l”Omsk is een mooie stad, maar net iets te ver weg”. Het lied roept beelden op van een onderneming, waar de doelen wat te hoog gesteld zijn. Het zijn mooie doelen. Maar gegeven de omstandigheden en de beschikbare middelen zijn de doelen niet realistisch. Er is wel gekeken naar mogelijke bedreigingen, maar die worden niet waargenomen. Dat kan ook niet, want het gaat om bedreigingen die zich alleen onder andere omstandigheden voordoen. Met de echte bedreigingen in deze situatie en bij deze omstandigheden, de wolven in het lied, is geen rekening gehouden. Helaas anders dan bij leeuwen het geval is, zijn wolven erg goed in de achtervolging. En in het lied voel je voortdurend de dreiging van de naderende wolven. De topman in de troika stimuleert echter tot het wegzingen van de angst met onbenullige oudhollandse liedjes.

Afleiden
Als de wolven te dichtbij komen en de dreiging erg realistisch wordt is de oplossing het afleiden van de wolven. Er wordt afgewogen wie van de inzittenden opgeofferd moet worden. Daarbij wordt duidelijk dat degene die de onjuiste keuze voor deze tocht gemaakt heeft, zichzelf effectief buiten spel houdt. Een van de inzittenden, die part nog deel heeft aan de keuzes die gemaakt zijn, wordt voor de wolven gegooid. Die zijn daar vervolgens even zoet mee. Enigszins opgelucht glijdt de hoofdpersoon in de troika met de resterende inzittenden verder. En opnieuw wordt de tijd gedood met het het zingen. Maar na enige tijd herhaalt het proces zich. Opnieuw moet  een onschuldige inzittende opgeofferd worden en opnieuw zijn de jagende wolven weer rustig voor een ogenblik. Ook deze keer is de afweging weer curieus. De beslissingen worden genomen op basis van argumenten, die niets met de situatie te maken hebben. Aan het eind van het lied is tenslotte ook de hoofdpersoon aan de beurt. In zijn blijdschap omdat het doel in zicht komt maakt hij een vreugdesprong. Dat is natuurlijk erg onverstandig in een voortsnellende troika. Hij komt buiten de troika terecht en wordt verslonden door de wolven. Niemand komt op de plaats van bestemming aan.

Verkeerde keuzes
Het lied is een aaneenschakeling van verkeerde inschattingen en verkeerde keuzes. Elke gelijkenis met werkelijke situaties berust natuurlijk op toeval. Maar in organisaties waar het uiteindelijk slecht mee afloopt zijn wel een aantal van deze patronen te herkennen. Het lied van drs. P is een oproep om je doelen realistisch te stellen, om te zorgen voor een goed beeld van de omgeving waarin je opereert. Om te zorgen voor passende middelen en om je te realiseren dat het opofferen van mensen slechts een tijdelijke oplossing voor je probleem is. Als je het probleem niet echt oplost komt het terug.