Hoe betrek je “Ze” bij verandering en ontwikkeling

17 augustus was het 69 jaar geleden dat Soekarno Indonesië onafhankelijk verklaarde. Het duurde nog 4 jaar zware strijd en veel slachtoffers voordat Nederland die onafhankelijkheid erkende. Hoe voorkom je dat in veranderingsprocessen partijen duurzaam tegenover elkaar blijven staan?

17 augustus
Gisteren was het 17 augustus. De dag waarop in Indonesië de onafhankelijkheid van Nederland gevierd wordt. Het is een dag die door Nederland niet gezien wordt als de dag waarop Indonesië onafhankelijk werd. Nederland houdt als datum 27 december 1949 aan, de dag waarop officieel de soevereiniteit werd overgedragen, in het paleis op de Dam in Amsterdam. In Indonesië is men die datum al lang vergeten en ook de rondetafel gesprekken, die van augustus tot december 1949 in Nederland plaats vonden kunnen de gewone mensen zich niet meer herinneren. Wat de gewone man nog wel weet is dat op 17 augustus Soekarno in Jakarta, staand op een klein podium voor een groep jongeren, Indonesië onafhankelijk verklaarde van Nederand. Voor de Indonesiërs was dat een logisch vervolg op de verklaring, opgesteld op een congres van jonge Indonesische intellectuelen in 1928 waar werd gesteld dat Indonesië een land en één volk had en dat er één taal was voor alle mensen van dat volk. Facebook staat deze dagen vol met uitspraken, die naar die twee gebeurtenissen verwijzen. Het zijn gebeurtenissen met grote betekenis, ook voor de Indonesische samenleving 69 jaar later.

De schepping van “Ze”
Nederland heeft onbedoeld een grote rol gespeeld in het smeden van eenheid en saamhorigheid in Indonesié. Toen de eerste Nederlanders rond 1600 arriveerden troffen ze in de archipel een grote verscheidenheid aan volken aan. Met al die volken werd separaat onderhandeld, handel gedreven. En indien men zich volgens eerst de VOC en later de Nederlands-Indische overheid niet aan de regels hield werd er oorlog gevoerd. Die oorlogen werden vaak uitgevochten door buurvolken in te schakelen. Het ene lokale leger vocht, betaald door Nederland, tegen het andere lokale leger. Aan het begin van de 19e eeuw was zo de hele archipel onder controle gebracht. Het Nederlandse perspectief was daarbij dat Nederlands-Indië nog tot mensenheugenis onderdeel zou uitmaken van het Koninkrijk der Nederlanden. Jonge intellectuelen die om meer invloed op het beleid van de regering vroegen, werden van het kastje naar de muur gestuurd. Ze wilden graag participeren in het bestuur van het land. Maar ze kregen altijd weer te horen dat ze daar nog lang niet aan toe waren. Ze moesten nog maar een eeuw wachten was, de opvatting in Nederland. Tot die tijd mochten ze in klankbordachtige constructies hun echo laten horen. “Ze” waren nog niet toe aan meebesturen. En als van die ”Ze”, enkelen teveel van zich lieten horen werden ze volgens een oude methode verbannen naar een andere hoek van de archipel en tot dwangarbeid veroordeeld. Zo dwong de Nederlandse overheid de Indonesische volken tot eenheid.

Het resultaat
In mijn blog van 15 augustus heb ik geschreven over de gevaren die ontstaan als je een “Ze” schept. Dat geldt dus niet alleen in teams maar ook in veranderingsprocessen, zoals je in het voorbeeld van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd zag gebeuren. Nederland schiep z’n eigen tegenstander door de dialoog uit de weg te gaan, door de gesprekspartners niet serieus te nemen, ja, zelfs belachelijk te maken. Als je dagboeken en gespreksverslagen leest waren er zelfs op 17 augustus nog mogelijkheden om tot een vreedzame en geleidelijke overgang van het gezag te komen. Alle uitgestoken handen werden echter genegeerd of over het hoofd gezien. Het resultaat was een vuile oorlog waarin vele jonge jongens uit Nederland en veel burgers aan Indonesische zijde omkwamen. En klopte de veronderstelling van Nederland nou? Was de gedachte juist dat het nog wel een eeuw zou duren voor Indonesiërs zichzelf konden besturen? We zijn nu nog geen eeuw verder, het is pas 69 jaar geleden. En ja, er gaat nog veel fout. Maar alle Indonesiërs spreken inmiddels die ene taal. Er is overal basisonderwijs en basisgezondheidszorg en ondanks alle etnische en religieuze verschillen is er niet elke dag ergens een burgeroorlog. De visie die Soekarno uitsprak en de ruimte die die visie geeft inspireert mensen overal in de archipel tot het leveren van een positieve bijdrage aan de samenleving.
Centrale begrippen zijn samenwerking en overleg. Daar is veel aandacht voor. Men probeert weer met elkaar in gesprek te gaan. Dat is erg belangrijk in ontwikkel- en veranderingsprocessen.

Samenwerken en overleg
Jake Jacobs van het Seapoint Center for Collaborative Leadership schreef daar een boeiend artikel over. Hij beschrijft in dat artikel de aanpak van een nieuw systeem voor openbaar vervoer, uitgevoerd met de universiteit van Michigan. Het basisprincipe was dat het hele systeem betrokken moest worden.

• Dat betekende het bouwen van een gedeeld bestand met strategische informatie. Door die informatie actief op te halen bij betrokken partijen ontstond er een beter inzicht in wat belangrijk was voor betrokkenen.
• Er werd een gezamenlijk visie opgesteld. Dat gebeurde in een aantal sterk interactieve workshops.
• Er werden organisatie- en afdelingsstrategieën ontwikkeld, gebaseerd op de verzamelde informatie en de al beschikbare en nog te ontwikkelen competenties.
• Er werd leiderschap ontwikkeld om te zorgen voor afstemming op de visie en het effectief implementeren daarvan in de uitvoering. Er was aandacht voor goede besluitvorming, betrokkenheid en snelheid.
• Congruentie in de hele organisatie door het ontwikkelen van vaardigheden, kennis en ervaringen bij alle betrokkenen, de structuren, de processen  en de systemen in de organisatie om daarmee de strategie om te zetten in de dagelijkse werkzaamheden.
• Een goed evaluatiesysteem om tijdig te kunnen bijsturen.

Het traject leidde tot kostenverlaging, verhoging van de service en een positievere beleving bij het publiek.

Zes principes
Jacobs beschrijft zes principes, die in het veranderingsproces gebruikt werden.

1. Zorg dat de werkelijkheid je belangrijkste uitgangspunt is.
2. Zorg voor verbinding en betrokkenheid
3. Maak samen een krachtige visie
4. Geef mensen de kans erbij te horen, nodig ze daartoe uit.
5. Denk en handel in het nu. De visie heeft gevolgen voor het handelen van vandaag.
6. Bouw aan begrip, sta voor je eigen opvatting maar wees nieuwsgierig naar die van anderen, ga erover in gesprek.

Jacobs adviseert deze principes te hanteren als je veranderingen wilt bewerkstelligen. “Ze”, worden dan je partners. Wat zou er gebeurd zijn als de Nederlandse overheid die aanpak, in het voormalig Nederlands Indië, had gekozen? En welke aanpak kies jij?