Het nut van doormodderen

100 Jaar
Februari van dit jaar overleed Charles E. Lindblom emeritus hoogleraar politieke en economische wetenschappen aan Yale. Lindblom bereikte de leeftijd van 100 jaar en een groot deel van dat leven heeft hij gewijd aan onderzoek en theorievorming op het gebied van beleidsontwikkeling en

Muddling through
besluitvorming. Eén van zijn meest invloedrijke publicaties was het boek ’The science of muddling through’ , de wetenschap van het doormodderen. Ik moest het lezen tijdens de eerste jaren van mijn studie, naast de boeken van Bennis, Benne en Chin en de boeken van Lippit, Watson and Wesley. In die laatste boeken stonden de planning en het management van veranderingen centraal.

Armoedig
Eén van  de opgaven,  die we als studenten kregen  in tijd, kan ik me nog goed herinneren. Het  was het maken van een vergelijking tussen de theorieën over geplande verandering en de theorie van Lindblom. Als studenten vonden wij dat  die theorie van Lindblom  wat armoedig bij afstak bij de theorieën over geplande verandering. Doormodderen, naar bevind van zaken handelen een incrementele werkwijze dat was gepruts in de marge. Geen wonder dat de meeste studenten een sterke voorkeur hadden voor de theorieën waarbij je vanuit een helder plan een verandering managede.

Maakbaar
Het was de tijd waarin er nog sterk geloofd werd in een maakbare samenleving. De door Lindblom gesuggereerde aanpak van doormodderen paste daar  niet in zo goed in. Lindblom was van mening dat een in stappen uitgewerkt plan leidde tot  problemen, teleurstelling en frustratie. Medewerkers en klanten en andere stakeholders zijn volgens hem maar bepekt rationeel en reageren anders dan je voorzien hebt. Hun reacties passen niet in je plan. Ze handelen anders dan je denkt. Daarom is het beter om kleine stapjes te zetten en na ieder stapje vast te stellen wat de volgende stap moet zijn. Daarbij is het wel belangrijk het einddoel in de gaten te houden omdat je daar uiteindelijk naar toe wilt. Maar het te voren vastleggen van alle stappen is een methode die alleen maar problemen oplevert. Doormodderen dus zegt Lindblom en niet zo zwaar inzetten op de theorie want daarmee loop je vast. Die is net als de economie gebaseerd op het idee van de rationele mens. En die bestaat niet.

Handelen
Jaren nadat ik kennismaakte met de theorie van Lindblom maakte ik kennis met de theorieën van Karl Weick en het is verassend om te zien hoe Weick voortbouwt in de lijn van Lindblom. Weick stelt dat het vooral belangrijk is om te handelen. Als je handelt gebeurt er iets en je zet de volgende stap als reactie op wat er gebeurde en wat je bereiken wilt. Weick zegt daarmee het zelfde als wat Herminia Ibarra recent schreef in haar boek ‘Act like a leader, think like a leader’. Denken weerhoudt je van handelen zegt Ibarra en dan gebeurt er niets. Het is daarom belangrijk om je aandacht op dat handelen te richten. Doormodderen als handelen. Al die interacties, die nodig zijn om een stap vooruit te zetten. Interacties, die je niet kunt voorschrijven maar die ontstaan en effectief kunnen zijn als je je bewust bent van je eigen handelen en begrijpt wat de effecten daarvan zijn. En je kunt je handelen vervolgens ook  aanpassen als er effecten zijn die je niet begrijpt.

Resultaat is een gevolg van handelen
Weick ziet daar een groot probleem in hoe managers vaak denken. Resultaat is een gevolg van je handelingen zegt Weick maar veel managers schrijven hun succes toe aan een briljant plan. Maar je resultaat wordt  niet door dat plan  veroorzaakt zegt Weick maar door je handelen. Door al die kleine elementen van je handelen. Door het aandacht hebben voor mensen of ze juist over het hoofd zien. Door ze serieus te nemen of ze als vervangbaar middel in te zetten. Wat doen managers echter, als iets niet lukt gaan ze nog meer tijd steken in het plannen maken ten koste van het handelen. Ze vergaderen achter gesloten deuren schakelen consultants in en bedenken een nieuw plan wat niets veranderd aan hun  handelen als leidinggevende.  Zo kom je in een negatieve spiraal terecht. A.C.J de Leeuw schreef daar het boek ‘de wet van de bestuurlijke drukte’ over.

Geen centrale sturing
Er is nog iets waarin Lindblom opmerkelijk modern is, hij ziet weinig heil in centrale sturing maar veel meer in onderlinge afstemming. Coördinatie en samenwerking vereisen geen centrale sturing zegt hij in een groot interview in 2005, Lindblom was toen 87 jaar. Daar is geen baas, manager of coördinator voor nodig. Het helpt wel als er mensen zijn die die onderlinge afstemming faciliteren. Lindblom gebruikt al voorbeeld een basketbal team in een wedstrijd. Ook daar is geen sprake van centrale sturing. Spelers letten op elkaar, op de tegenstander en op de omgeving en bepalen zelf hoe ze handelen. Ze kunnen dat doen omdat ze weten dat er overeenstemming is over een toekomstbeeld, namelijk winnen.

Onderlinge afstemming
Meer is echter volgens Lindblom niet nodig. Lindblom is ervan overtuigd dat we in de toekomst steeds meet die onderlinge overeenstemming nodig zullen hebben. Die verantwoordelijkheid in handen van één persoon leggen en met hiërarchie werken is niet effectief.
Het is daarbij wel belangrijk dat we leren om het oneens te zijn met elkaar. Het is belangrijk ons daarin te oefenen om  niet onmiddellijk in onoverbrugbare tegenstellingen terecht te komen. Het is ook belangrijk om te leren argumenten te vinden zodat we onze standpunten goed kunnen onderbouwen.

Geen blauwdruk
Doormodderen is dus niet ‘we doen maar wat’. Het blijft belangrijk om te weten waar je heen wilt met elkaar, om een toekomstvisie te hebben, niet een blauwdruk, zeker niet van de route naar dat toekomstbeeld. Vervolgens is het belangrijk met elkaar overeenstemming te bereiken over de kleine stappen die gezet kunnen worden. Om dat goed te kunnen is het belangrijk om te leren hoe je goed met elkaar kunt samenwerken en in gesprek kunt zijn. Lindblom hield rekening met de beperkte rationaliteit van mensen. Het is altijd belangrijk daar rekening mee te houden als je met veranderingen bezig bent.

Verantwoordelijkheid, krijg je die of neem je die? Lees hierover in het blog ‘Verantwoordelijkheid, wat doe je ermee?’

Artikel lezen