Hart of hoofd?

Met regelmaat dringt de politiek aan op meer kennis van rekenen en taal bij leerkrachten in het basisonderwijs. Maar wat bereik je daar nu echt mee? Het ontbreekt niet aan kennis maar aan enthousiasme, betrokkenheid en liefde voor de kinderen. G.L. Gonggrijp zag dat meer dan 100 jaar geleden al toen het ging om de opheffing (emancipatie) van de mensen in Indië. En we hebben er niets van geleerd, blijkt nu.

Laag niveau
In de afgelopen jaren is er regelmatig geklaagd over het niveau van de mensen, die in het basisonderwijs voor de klas staan. Staatssecretaris Zijlstra houdt vast aan de eisen, die er gesteld worden aan het niveau van rekenen en taal van aanstaande leerkrachten. Maar ook Engels, aardrijkskunde, geschiedenis en natuur en techniek zullen in de toekomst worden getoetst alvorens studenten op basisschoolleerlingen worden losgelaten.
Ook in het buitenland worden steeds hogere eisen gesteld aan het niveau van leerkrachten. Zo is er in Indonesië al langere tijd sprake van de verplichting om eerst een academische graad te halen alvorens men voor de klas mag staan en je hoort hier in Nederland regelmatig lovend spreken over het Finse onderwijs, waar leerkrachten over het algemeen universitair zijn opgeleid en zo voor de klas terecht komen.

100 jaar geleden
Ruim 100 jaar geleden was het in Indië al precies hetzelfde. De mensen, die zich bezig hielden met de emancipatie van de inlander (de opheffers) moesten nu een doctorstitel halen. In zijn brief van 21 augustus 1911 schrijft G.L. Gonggrijp: “We moeten nu Doctor in de opheffing worden, dit is de nieuwste ontdekking van Sint Bureaucratius?” En hij steekt een beetje de draak met het plan. Toen hij afscheid nam van de proffen zeiden die tegen hem: “Opheffertje, nou heb je juist zoveel geleerd om met kans op succes je verder te bekwamen en een bruikbaar opheffer te worden”. Het waren ook goede mensen, ze waren bescheiden En hij maakt daar onmiddellijk een kanttekening bij, dat het erom gaat dat het mensen met een hart zijn en het geeft niet als ze dan tevens hoogleraar zijn. Niet alleen van de proffen moest je leren, ook van de inlanders kon je nog veel leren. Ze konden je allerlei wenken geven. Nooit kwetsend, vol humor, nimmer hard of afbrekend in hun oordeel. En hij schrijft: “Ik dacht: pas op, opheffer, vraag en overleg eerst eens. Er bestaat de kans dat er onder de proffen mooie figuren voorkomen, en maar één heeft er een mooie vonk van enthousiasme te ontsteken en brengt de mensheid een eind verder. Die hebben mooie echte voeling met hun leerlingen, die kennen hun leerlingen.”

woest knap
Dat laatste gold zeker niet voor een knappe Prof, die kreeg om zijn vreselijke knapheid aanbiedingen voor hoogleraarsstoelen te St Petersburg en te Oxford. Hij was overal in de wereld bekend, behalve in Nederland natuurlijk. Hij kende zowat alle talen en wist op welke bladzij een woord stond, dat een unicum was…blz. 27 regel 8 van onderen. Hij was gewoon een accumulator van knapheid, maar de vonken sprongen niet over.
En daar gaat het uiteindelijk om. Springt de vonk over. Ontsteekt iets de wil tot leren in een kind. Want leren gebeurt niet door het beste van jezelf in een kind te stoppen maar door kinderen zover te krijgen dat ze zelf gaan leren. Dat ze zelf in beweging komen en iets gaan ontdekken.

Coachend onderwijzen
Daar gaat het om bij coachend leidinggeven. Het gaat erom dat mensen zelf iets zullen gaan ontdekken. Dat ze in beweging komen. Dat ze zich bewust worden en verantwoordelijkheid nemen. Kinderen hebben er niets aan als de onderwijzer goed kan rekenen. Ze hebben er iets aan als de onderwijzer ze enthousiast maakt voor het rekenen en ze ontdekken wat ze ermee kunnen doen. Je leidt kinderen op voor de toekomst, zegt de Amerikaanse onderwijskundige Yong Zhao en daarmee sluit hij aan op G.L. Gonggrijp, Gonggrijp wijst op een professor, die in de eerste plaats vriend wilde zijn om zo “practische” mensen te vormen, wetenschap kwam pas in de laatste plaats.
Eén van mijn dochters haalde in groep drie van de basisschool slechte cijfers voor rekenen. Haar curve zat onder de laagste lijn, die in de grafiek met de normlijnen stond. Volgens de juf kon ze niet rekenen. Ze vond de juf niet aardig. Toen ze het jaar daarop een meester kreeg, die ze we aardig vond kwam haar curve boven de hoogste lijn in de norm grafiek terecht. Ze bleek ineens meer dan gewoon begaafd.

Vonk
Het is bijzonder om te lezen dat 100 jaar geleden G.L. Gonggrijp al buitengewoon helder over deze dingen schreef. Hij benoemde het belang van de verbinding, van de vonk en het enthousiasme en hoe daardoor  het beste in mensen boven kwam. In De dynamiek van Coaching, in De kunst van het vragenstellen, in Aanspreken en Afspreken en in nog veel andere boeken schrijft mijn collega Willem Verhoeven hoe het werkt. Hoe je mensen in staat stelt het beste uit zichzelf te halen. Deel je enthousiasme voor een toekomstbeeld, wordt je bewust van de hobbels, die tussen jou en dat toekomstbeeld te vinden zijn en ga ermee aan de slag. Rekenen leer je als je ontdekt wat je ermee kunt bereiken. Een goede leraar slaagt erin je daar enthousiast voor te maken. Het leren gaat dan vanzelf. Het gaat om het hart op de goede plaats, om verbinding kunnen maken, een relatie kunnen aangaan. Dat is de basis waarop gebouwd kan worden. Als je die basis mist is het water naar de zee dragen.