Evenwaardigheid voorwaarde voor respect

Een scherpe waarneming
Van 17 februari tot 21 mei van dit jaar is er in het Rijksmuseum een tentoonstelling over de vierhonderdjarige relatie tussen Nederland en Zuid Afrika te zien. Er zijn daar ook tekeningen te zien gemaakt door de Duitse astronoom Peter Kolbe, die in 1705 in opdracht van de VOC naar Zuid Afrika vertrok om daar een uitgebreide beschrijving van de kolonie te maken. Kolbe kweet zich serieus van deze taak en verdiepte zich tot 1713 uitgebreid in de situatie daar. Hij schreef er terug in Europa een groot boek over. Van dat boek verscheen in 1727 een Nederlandse editie onder de titel “Nauwkeurige en Uitvoerige Beschrijving van de Kaap de Goede Hoop” . Kolbe verdiepte zich ook in het leven van de oorspronkelijke bewoners van het gebied. Door de Nederlanders Hottentotten genoemd.

Superieur
Net als andere Nederlanders keek hij met een superieure bril naar deze Hottentotten maar anders dan de meeste mensen voelde hij wel sympathie voor deze mensen. Hij probeerde hun gewoonten te begrijpen. In zijn boek schrijft hij heel expliciet dat het onmogelijk was de godsdienst van de Europeanen in Zuid-Afrika te verspreiden. Dat lag volgens Kolbe niet aan de Hottentotten en aan de Godsdienst, die zij praktiseerden. Kolbe zag  heel duidelijk andere verklaring voor de weigering van de Hottentotten.

Tegenstrijdigheid
Hij schrijft: “De tegenstrijdigheid die de ongelovigen zien in onze leer en in het gedrag van hun die deze leer belijden, heeft de verbreiding van het geloof schipbreuk doen lijden. De Hottentotten in het bijzonder, welker eenvoud, rechtvaardigheid, kuisheid en edelmoedigheid zo aanmerkelijk is, kunnen niet anders dan zich ergeren over de zeden van de meeste die zich christenen noemen. Hij was door verschillende van de oorspronkelijke bewoners ingelicht over de ondeugden van de Europeanen, de hogere klasse aan de Kaap- zoals onverzadelijke gierigheid, nijdigheid, hoererij, ongetrouwheid en onmatigheid. Hij noemt ze onoverkomelijke hindernissen voor bekering.

Paradox
Kolbe maakt hier heel duidelijk dat niks bereikt als je gedrag haaks staat op wat je uitdraagt. Dat is iets wat we ook vaak tegenkomen als het om leiderschap gaat of misschien juist wel om het onbreken ervan. Gedrag laten zien wat haaks staat op wat je als beleid predikt. Iedereen kan daar wel eigen voorbeelden van bedenken.  Overigens laat Kolbe hier nog iets zien namelijk dat het gedrag van de Europeanen niet van veel beschaving of fatsoen getuigde.

Respect
Professor Christine Porath van Georgetown University schrijft in een artikel van 11 mei 2015 hoe belangrijk beschaafd en fatsoenlijk gedrag zijn als het om leiderschap gaat. Ze baseert zich op onderzoek onder 20.000 mensen wereldwijd. Uit dat onderzoek komt naar voren dat medewerkers zich verbinden en betrokken raken als ze met respect behandeld worden en hoewel leidinggevenden zich daar bewust van zijn blijkt het heel moeilijk om dat respect ook daadwerkelijk te tonen.
Porath heeft in haar artikel ook een aantal adviezen om beter te worden in het tonen van respect;
1.Vraag om specifieke feedback op wat als je meest positieve gedrag ervaren wordt. Op die manier kun je erachter komen hoe anderen jou als het meeste respect zien tonen. Ga op zoek naar je eigen bright spots. Zoek uit waar met wie en hoe je op je best bent en ontdek zo wat je ook in andere situaties kunt gebruiken.
2.Probeer met mensen, die je goed kent en die je vertrouwt je eigen beperkingen te ontdekken, probeer echt te ontdekken hoe ze in dat opzicht naar je kijken. Vraag om feedback, ga ernaar op zoek.
3.Ga aan de slag met een coach, niet omdat je tekort schiet maar omdat je beter wilt worden in de dingen die je doet
4. Vraag heel nadrukkelijk hoe je je kunt verbeteren.
5. Zorg voor mensen in je omgeving, die je wakker houden, die feedback durven geven
6. Maak tijd voor reflectie, ook als je het druk hebt. Maak een wandelingetje. Houdt een dagboek bij. Schrijf regelmatig een blog.
Het is duidelijk dat Kolbe dit gedrag niet waarnam bij de Nederlandse kolonisten in Zuid Afrika.

Wat is respect?
Respect waaraan het volgens Porath zo nadrukkelijk ontbreekt in onze organisaties, kent zoals wel meer het geval is verschillende omschrijvingen of definities. En er zullen maar weinig mensen zijn die iets tegen respect hebben. Hoe kan het dan dat leidinggevenden zo weinig respect tonen, volgens de onderzoeken zoals die van Porath.

Evenwaardigheid
Daarover ben ik te rade gegaan bij de filosofen  John Rawls en Elizabeth Anderson en Ian Carter en bij hen kom ik de relatie tegen tussen respect en gelijkheid of om in onze termen te spreken respect en evenwaardigheid of evengelijkheid. Zij betogen dat het van groot belang is respect niet te koppelen aan de kwaliteiten van een persoon. Om respect niet te baseren op het oordeel wat je je over iemand hebt gevormd. En het is juist op die manier dat wij respect vaak begrijpen en gebruiken. Wij hebben respect voor iemand omdat hij of zij iets goed kan of goed doet. Carter cs.  betogen daarentegen dat het belangrijk is om daar niet naar te kijken maar om respect te hebben voor iemand omdat hij of zij mens is. Om geen oordeel te hebben.  En, hoewel Porath het niet met zoveel woorden zegt denk ik dat zij het helemaal met Carter, Anderson en Rawls eens is. Het gaat om respect voor andere mensen. Daar moet hard aan gewerkt worden in onze organisaties en bij de ontwikkeling van leiderschap. In de situatie die Kolbe aantrof was dat niet het geval en daarmee was het fundament voor slavernij gelegd.
Hoe anders is het in onze tijd?