Een dans, geen parade

Wie hakt de knopen door, wie heeft het laatste woord? Dat is een vraag, die je veel tegen komt als je over leiderschap praat. Wat gebeurt er als iedereen leiding neemt, dan wordt het toch een chaos? Hoe manage je de organisatie zonder hiërarchie? Jesse Lyn Stoner schreef er een mooi artikel over.

Leiding en leiderschap
In de bijenkomst over ketensamenwerking in de bouw en de rol van leiderschap daarin, stelde een van de aanwezigen de vraag “maar wie heeft er dan de leiding?” Het was een vraag die de deskundigen even van hun stuk bracht. Ze hadden duidelijk niet op die vraag gerekend. Toch was de vraag zo gek nog niet.. Wie heeft er nou de leiding als je met meer partijen samen aan een groot project werkt. Wie heeft er dan het laatste woord, waar ga je dan heen als er knopen moeten worden doorgehakt. Aan wie ga je dan vragen of het goed is wat je doet? Eén van de inleiders pakte de vraag op en na gezegd te hebben dat het moeilijk was kwam hij op het begrip leiderschap. Bij leiderschap gaat het niet om de vraag wie de leiding heeft. Bij leiderschap gaat het om de vraag, wie in welke situatie welke rol pakt, wie het voortouw neemt, wie de anderen de gelegenheid geeft om hun rol goed op te pakken.

Piramide zonder top
In een recent artikel gaat Jesse Lyn Stoner ook op dit vraagstuk in. Het artikel draagt als titel ”Emergent leadership topples the pyramid”. Emergeren betekent dat iets tevoorschijn komt.
In het artikel refereert Stoner aan het veel gebruikte beeld van de gekantelde piramide. Dat beeld is erg populair de laatste jaren. Organisaties zouden niet langer opgebouwd moeten zijn als een piramide, met veel voetvolk onderaan en één man of vrouw aan de top. Aan die top worden dan de beslissingen genomen en de keuzes gemaakt. Daar wordt vastgesteld, wie nu wat moet doen en hoe mensen zich hebben te gedragen.
Stoner noemt een heel rijtje leiders: Steve Jobs, Hilary Clinton, Ronald Regan, Sheryl Sandberg, die in dat beeld passen. Zij gebruiken hun hiërarchische macht om ervoor te zorgen dat hun ideeën worden gerealiseerd.
In de gekantelde piramide passen zij niet zo goed meer. Daar zijn de mensen die direct contact hebben met klanten en gebruikers van de diensten van de organisatie belangrijk. De dienende leiders onder aan de piramide, op wie de hele piramide rust, empoweren de mensen aan de top. Zij machtigen hen om het werk zo goed mogelijk te doen. Als voorbeelden noemt Stoner Herb Kelleher (SouthWest Airlines), Dan Cathy (Chick-fil-A, een keten van drive in restaurants) en Sally Jewell (CEO van een grote modeketen in de USA).

Macht
In deze gekantelde piramides is de macht echter nog steeds stevig in handen van de top, die top zit bij de gekantelde piramide echter aan de onderkant. De macht is in beide piramides, hoe ze ook staan of liggen, sterk op één plaats gesitueerd. Enkelen hebben controle over velen. Het is met die gekantelde piramide als met de relatie tussen ouders en tieners, zegt Stoner. Er wordt veel ruimte gegeven voor een liefedevolle benadering, maar de kaders worden eenzijdig vastgesteld.

Horizontaal
De oplossing die Stoner voor staat, is niet kantelen maar gewoon de top eraf halen. Want hiërarchisch leiderschap is niet effectief. Veel mensen met een hiërarchische positie leiden helemaal niet. De mensen die echt invloed hebben op wat er gebeurt in de organisatie, of die de potentie daartoe hebben, zitten helemaal niet op die topposities. Die zitten op allerlei plaatsen in de organisatie verborgen. Soms zijn ze zichtbaar, soms helemaal niet. Dan zijn er allerlei factoren die ervoor zorgen dat ze onzichtbaar zijn. Het maakt daarbij helemaal niet uit hoe de piramide gepositioneerd is.

Kwaliteit
Leiderschap is een kwaliteit die zichtbaar kan worden in organisaties, het is geen rol, zegt Stoner. Als je deel uit hebt gemaakt van goed presterende teams, dan weet je dat leiderschap gedeeld is( Jelle Dijkstra schrijft daarover in zijn boek “Gedeeld leiderschap). Afhankelijk van de situatie, het onderwerp, de uitdaging, schuift die rol van de één naar de ander. Een team dat afhankelijk is van één persoon zal nooit langdurig goed presteren.
Maar geldt dit dan ook voor teams in organisaties? Alvin Toffler, Henry Minzberg en Willem Verhoeven laten in hun werk zien dat ook voor organisaties die manier van werken effectief is. In zijn artikel “First, fire all the managers” beschrijft Gary Hamel, hoe het werkt bij het bedrijf “Morning Star”en we hebben op de Nederlandse TV kunnen zien hoe het werkt bij SEMCO, het bedrijf van Ricardo Semler, die er binnenkort bij De Baak over komt vertellen.
Het betekent overigens niet dat je niets doet. Dat je zomaar chaos laat ontstaan. Als je niets doet ontstaat vanuit de chaos snel weer hiërarchie, die hiërarchie ontstaat dan spontaan. Steve Denning beschrijft in zijn artikel “Making Sense of Zappos and Holocracy” in Forbes, hoe dat in z’n werk gaat. In zijn boek Managen zonder hiërarchie, beschrijft Willem Verhoeven hoe je horizontaal kunt denken en kunt organiseren. Verhoeven schreef het boek al in 1990 maar Stoner laat in haar artikel zien dat het idee van organiseren en managen zonder macht al veel ouder is. Van Lao Tze komt de uitspraak: Als het werk van de beste leider klaar is, zeggen de mensen, “we hebben het zelf gedaan”. Leiderschap is dan slechts “a light touch” .

Lessen
Stoner sluit haar artikel af met een paar belangrijke lessen.

• Zie je leiderschap als een functie.
• Richt je op het zorgen voor afstemming met de mensen om je heen en de afstemming tussen intenties en handelen, geef ruimte aan ondersteunend leiderschap.
• Doe je best om te begrijpen wat er om je heen gebeurt en wat er nodig is.
• Wees bereid om te volgen, leiderschap is een dans, geen parade.
• Wees constant kritisch op je leiderschap en let op signalen van opkomend leiderschap, geef die de ruimte.
• En realiseer je dat je karakter je belangrijkste bron van invloed is, niet je rol en niet je positie.

Bij het Centrum voor Excellent Leiderschap zeggen we dat het niet gaat om het beste van jezelf in anderen te stoppen, maar om anderen in de gelegenheid te stellen het beste uit zichzelf te halen. Wij noemen dat coachend leiderschap.