Een aanspreekcultuur

Rinus Minderhoud vertelde in een interview over de aanspreekcultuur, die bij de Rabobank nu expliciet wordt gemaakt. Wij kunnen ons, gezien de berichtgeving over deze bank, er wel iets bij voorstellen. Een cultuur waarbinnen aanspreken gewoon is, is gezond voor een bedrijf en haar medewerkers. Aanspreken lukt als je dat veilig kunt doen. Die cultuur wordt in de top van het bedrijf verankerd en bekrachtigd. De heer Minderhoud is er vast al mee begonnen.

Fout gedrag
Als je iets niet hoort te weten. Wat doe je dan? Als iemand je in vertrouwen komt vertellen dat een ander de regels aan z’n laars lapt. Wat doe je dan? Als je gehoord hebt dat iemand het met de integriteit niet zo nauw neemt. Wat is dan je actie? Ik denk dat het vragen zijn, die in de hoofden van velen speelden. In al die situaties waarbij later publiek wordt dat er sprake was van het stelselmatig overtreden van de regels of waar later blijkt dat er zaken gebeurden die eigenlijk niet konden. Wat deed je toe je het ontdekte, wat deed je toen je een vermoeden had? Wat doe je als je het van een ander hebt of als je een anoniem bericht ontvangt met daarin de informatie over het foute gedrag van een ander? Hoe ga je daarmee om?

Een liedje
Bram Vermeulen zingt in zijn lied “Politiek” over het negeren van die informatie. Dat is wat er aan de hand was in de situaties waarin er sprake was van fout gedrag en er uiteindelijk  een groot schandaal naar buiten kwam:
“Als ik niet kijk
Heb ik het niet gezien
Heb ik het niet gezien
Wist ik er niets van
Kunnen ze mij niets maken
Dus ik kijk niet”

Dat is een manier waarmee je kunt doen of je de informatie niet meegekregen hebt. Vermeulen zingt ook over een andere oplossing:
”Als ik niet praat
Heb ik het niet gezegd
Heb ik het niet gezegd
Wist ik er niets van
Kunnen ze mij niets maken
Dus ik praat niet”

Aanspreekcultuur
Ik kan dus doen of ik het niet zie en ik kan het ook wel zien en er mijn mond over houden. Dan kunnen ze me niks maken, zingt Vermeulen. In veel organisaties wil men daar graag iets aan veranderen. Gisteren vertelde de nieuwe CEO van de Rabobank, de heer Rinus Minderhoud, over een een programma dat uitgerold wordt bij de Rabobank, een programma om elkaar meer te gaan aanspreken. Die cultuur bestond al bij de bank zegt ij in het interview. Ze wordt nu alleen explicieter gemaakt. Dat die cultuur al bestond is, vrees ik, aan het bewustzijn van een aantal mensen ontgaan. Zij hebben toch hun mond gehouden. Ook in andere organisaties wil het management graag dat er meer aangesproken wordt.

Levertraan
Aanspreken is moeilijk, we besteden er in onze trainingen leidinggeven veel aandacht aan en er is zelfs een speciale workshop om die vaardigheid onder de knie te krijgen. Toch blijft het een lastige bezigheid. Het blijft voelen als de lepel levertraan, die je vroeger elke dag in je mond gestopt kreeg als de R in de maand zat. Het was goed voor je, maar ook ontzettend smerig. Je was blij als je ouders het een keer vergaten.
Als het om aanspreken gaat, zit de R altijd in de maand. En Rinus Minderhout heeft gelijk als hij zegt dat het er expliciet mee bezig zijn helpt om een cultuur van aanspreken in  je organisatie te laten beklijven. Die cultuur begint dan aan de top van de organisatie. Daar wordt het voorbeeld gegeven en daar wordt ook het klimaat geschapen waarin veilig kan worden aangesproken.

Kleine klokjes
Dat is een klimaat waarin een klokkenluider voldoende heeft aan een klein klokje. De grote hoeft hij niet te luiden, want de kleine wordt ook gehoord en de klokkenluiders merken dat er wat mee gebeurt. Als het luiden van al die kleine klokjes voor beweging zorgt, dan gaan er meer kleine klokjes luiden. Na verloop van tijd zal het wel wat rustiger worden met de klokjes . Maar als er echter niets gebeurt, dan gaat er op een dag ineens een hele grote klok luiden. Als een grote klok gaat luiden is het kwaad al geschied, dan zijn er vaak al slachtoffers gevallen. Dan moeten er grote maatregelen genomen worden. Als er beweging komt zodra de kleine klokjes iets laten horen, hoeven er geen grote maatregelen genomen worden. Dan zijn kleine correcties vaak voldoende om ervoor te zorgen dat de zaak weer in het spoor komt. Ik hoor de leidinggevenden al zeggen, dan kan ik wel aan de gang dan blijven, dan ben ik altijd brandjes aan het blussen blijven.

Aanspreken houdt je bezig
Daarmee slaan ze in zekere zin de spijker op de kop, want leidinggeven bestaat voor een behoorlijk deel uit aanspreken en wel zo aanspreken dat de mensen leren om zelf op koers te blijven .Dat stelt hoge eisen aan het aanspreken. Dat betekent aanspreken zonder een oordeel, dat betekent aanspreken zonder krachttermen.
Vermeulen heeft het over kijken. En daarmee begint het inderdaad. Goed waarnemen en je bewust zijn van wat je waarneemt. Hoe vaak heb ik het niet gehoord? Kijk nog eens goed als ik een vraagstuk niet kon oplossen en vaak zag ik het dan wel. Met dit kijken is het precies hetzelfde. Kijk nog eens goed en registreer je echte waarneming. Als je waarneming deugt kun je tot praten overgaan, het echte aanspreken. Deel zo objectief mogelijk mee wat je hebt waargenomen. Hoe beter je beschrijving klopt met wat er gebeurde, hoe moeilijker het is voor de aangesprokene om het te ontkennen. Je kunt het voor de zekerheid nog even checken met de aangesprokene. Klopt het wat je hebt waargenomen. Als het klopt stemt de ander meestal gemakkelijk in. Zeg ook wat die waarneming met je doet. Dat klinkt soft, maar het raakt heel erg als je zegt dat je boos bent, dat je ervan baalt of dat je er stik-chagrijnig van wordt. En geef aan dat je met de ander wilt afspreken hoe hij of zij de situatie gaat verbeteren.

Coach anderen
En als je zelf niet hebt waargenomen maar iemand anders komt zijn of haar waarneming met jou delen, onderzoek dan wat de reden van dat delen is en wat er van je verwacht wordt door de klokkenluider. Laat je niet gemakkelijk voor de kar van een ander zetten Als je op zoek bent naar een cultuur waarin kan worden aangesproken, een cultuur waarin mensen zelfsturender moeten worden, help de ander dan om zelf de waarneming te gebruiken om aan te spreken. Oefen eventueel, biedt aan om samen te gaan als dat beter voelt. Als de ander daar te angstig voor is en de waarneming heeft betrekking op iets wat risico’s met zich meebrengt, bespreek dan met die ander wat je met de informatie wilt gaan doen en hoe de ander onbeschadigd blijft. Ga nooit op stap met de mededeling. Ik heb van die en die gehoord dat…. ,of, ze zeggen…. Het is dan beter om te zeggen dat je een vermoeden hebt. Praat bij aanspreken altijd vanuit jezelf en niet over wat anderen gezegd hebben. Dat is niet alleen om de ander buiten schot te houden maar ook omdat je meer kracht laat zien als je vanuit jezelf praat.