De neiging tot conformeren

In groepen ontstaat gemakkelijk de neiging tot conformeren.Het is vaak niet makkelijk een afwijkend standpunt in te nemen. daardoor wordt er onvoldoende gebruik gemaakt van de leer- en ontwikkelmogelijkheden van diversiteit en het leidt ook tot het risico dat de verkeerde weg te lang gevolgd wordt.

Struikgewas
Jarengeleden verhuisde ik naar een ander dorp. Het huis waar we introkken had een grote tuin. Het huis lag aan een kruispunt en het struikgewas in mijn tuin belemmerde het uitzicht van mensen, die het kruispunt naderden. Je kon door de hoge heg en de struiken die erachter stonden slecht de andere straat inkijken. Het was een goede reden om het kruispunt langzaam te naderen, zodat je de tijd had om te zien of er verkeer naderde vanaf de kruisende weg. Toen de heg en de struiken nog niet zo hoog waren, werd de weg graag als racebaan gebruikt. Eén van de wegen was de weg waarlangs je het dorp verliet. Was je het kruispunt gepasseerd, dan was je ook bijna aan de rand van de bebouwde kom. Voor veel mensen een reden om vast goed gas te geven. De gemeente had al een hobbel op het kruispunt aangebracht als verkeersremmende maatregel, maar die werd door veel automobilisten vooral als springplank gebruikt.

Inspraak
Ik hou van groen en ik was wel tevreden over het snelheid remmende effect van mijn heg en de struiken erachter.
En toen, was er een inspraakavond in de wijk. De wethouder kwam met een paar ambtenaren in een wijkgebouwtje met de wijkbewoners praten over een verbeterde inrichting van de wijk. De gemeente had wat plannen gemaakt en wilde die aan de wijkbewoners voorleggen en horen welke mutaties daarop nog aangebracht moesten worden. Ineens merkte ik dat mijn heg onderwerp van gesprek werd. Er werd gemopperd, er werd schande van gesproken. Niet alleen van de heg, maar ook van de nieuwe bewoner die zo slordig was. Mensen vielen elkaar bij. Kennelijk had niemand in de zaal door dat degene om wie het ging ook in de zaal zat en dus besloot ik mijzelf kenbaar te maken. Ik stond op en zei: ”en de boosdoener, dat ben ik”. Het werd stil in de zaal, mensen draaiden zich om  om te kijken wie de boosdoener was. Er werd nog zacht wat gemompeld, maar het onderwerp verdween ineens uit de discussie. Nog even werd de veronderstelling geuit dat ik uit de stad zou komen, maar toen bleek dat ik uit een piepklein dorp op het platteland van Groningen kwam waren de argumenten op. Toen de avond afgelopen was en er nog even nagepraat werd kwamen mensen op mij toe om te vertellen dat ze het niet zo bedoeld hadden en dat ze niets tegen mij hadden en ik zegde toe mijn heg te zullen bijwerken. De jaren dat ik daar gewoond heb ben ik dat ook blijven doen. Ik heb gezorgd voor iets meer uitzicht op de hoek.

Conformeren
Ik vertel dit om duidelijk te maken dat mensen zich in groepen vaak anders gedragen dan wanneer ze niet in een groep zijn. In groepen sluiten mensen zich gemakkelijk bij anderen aan. Er is een neiging tot conformeren. Het is in een groep lang niet altijd makkelijk met een afwijkend standpunt te komen en dat is een fenomeen wat het effectief functioneren van een managementteam, een raad van bestuur of een raad van toezicht sterk kan belemmeren. Diversiteit en anders durven denken maken een systeem sterk, leiden tot innovatie en vergroten het zelfcorrigerend vermogen. Professor Scott E. Page schreef hierover onder anderen het boek ”Why thinking differently is your greatest asset”. Maar in het boek “De prooi” van Jeroen Smit lezen we dat mensen wel verschillend dachten, maar die verschillende gedachten niet aan de openbaarheid prijs gaven. In groepen waar ik mee werk ontdek ik regelmatig mensen die zich aansluiten bij de vorige spreker. Bij doorvragen blijkt dan toch dat hun mening anders is en de moeite waard om ook gehoord te worden. Er waren echter redenen om die mening niet te laten horen, die mening prijs te geven voor het gemak van aansluiten bij de vorige spreker.

Solomon Asch
De experimenten die Solomon Asch in de jaren 50 van de vorige eeuw uitvoerde laten zien hoe makkelijk mensen zich conformeren aan onjuiste conclusies omdat ze het lastig vinden af te wijken van de groep. Die neiging tot conformeren kom je ook tegen in het managementteam, in de raad van bestuur en in de raad van toezicht. Als je daarbij ook nog eens te maken hebt met leiders die narcistische trekjes vertonen en dus niet houden van tegenspraak, dan is de kans op conformisme nog groter. Perrin en Spencer, die de experimenten van Asch 30 jaar later herhaalden, vonden maar een gedeeltelijke bevestiging van de bevindingen van Asch. Zij kwamen tot de conclusie dat ook andere factoren een rol spelen in het ontstaan van conformisme. Zij vonden bij jonge mannen in hun proefperiode dezelfde resultaten als bij Asch. Perrin en Spencer zagen dat als mensen over veel deskundigheid beschikten op het terrein waarop hun oordeel werd gevraagd, dat ze dan makkelijker tot een onafhankelijk oordeel kwamen. Je kunt misschien zeggen, als ze over dossierkennis beschikken. Een andere factor is zelfvertrouwen. Mensen met veel zelfvertrouwen wijken ook gemakkelijker af.
Coachend leidinggeven is gericht op het zelfsturend worden van mensen. Coachend leidinggeven is mensen steunen in het ontwikkelen van zelfvertrouwen, mensen stimuleren in het zoeken van kennis en mensen uitdagen ergens zelf een mening over te hebben en daar open het gesprek over aan te gaan. Coachend leidinggeven stimuleert de diversiteit in een groep en in een organisatie om daarmee de kracht van de organisatie te vergroten.
Conformeren heeft te maken met “peer pressure” druk voelen van de groep om je te conformeren. Er is veel onderzoek gedaan naar stappen die je kunt zetten om los te komen van peer pressure. Het zijn vooral onderzoeken die gericht zijn op het jongeren helpen zich los te maken uit een omgeving van problematisch alcohol- of drugsgebruik.

Afwijken
Maak mensen duidelijk dat ze:

• Het recht hebben om nee te zeggen.
• Dat je assertief kunt zij in plaats van agressief  lees het boek Afspreken en aanspreken van Willem Verhoeven).
• Dat je met een krachtige stem kunt spreken, kunt gaan staan en mensen recht in de ogen kunt kijken.
• Dat je mensen kunt vertellen hoe je je voelt onder de druk.
• Dat je weg kunt lopen
• Dat je kunt laten zien hoe jezelf met groepsdruk omgaat.

Die laatste is misschien nog wel het belangrijkste als je leiding geeft, hoe doe jij dat?