Analyse en actie

Het Wereld Economisch Forum in Davos leek dit jaar meer op een congres over psychoanalyse, schrijft psychoanalyticus en hoogleraar leiderschap Gianpiero Petriglieri in de Harvard Business Review van 24 januari 2017. Maar we hebben naast analyse ook verandering nodig en daarvoor verwijst hij naar een andere sociale wetenschapper: Kurt Lewin.

Coachend leiderschap
Coachend leiderschap zoals wij dat uitdragen en zoals het in onze publicaties wordt beschreven heeft als belangrijk kenmerk dat er altijd begonnen wordt met het toekomstbeeld. Eerst bepaal je zo goed mogelijk waar je heen wil en pas daarna ga je kijken waar je nu bent of hoe de werkelijkheid van nu eruit ziet. We noemen vaak als argument voor die aanpak dat een toekomstbeeld je inspireert en de motivatie oproept om te gaan werken aan het realiseren ervan. Beginnen met het analyseren van de realiteit, met het uitdiepen van het probleem, leidt tot het tegenovergestelde: je ontdekt steeds nieuwe kanten aan het probleem en schept een rijstebrijberg in je hoofd, die je gemakkelijk belemmert om in actie te komen.

Hoe komt het?
En het is natuurlijk mooi om te weten wat er aan de hand is, maar als die wetenschap je belemmert om er iets aan te gaan doen  heb je weinig aan die wetenschap. Ik vraag aan een groep leidinggevenden wel eens, wat doe je als iemand te laat komt? De kans is groot dat er gereageerd wordt met de vraag “Hoe komt het dat je te laat bent”.  Op mijn vraag hoe graag ze dat willen weten is het antwoord meestal dat ze daar eigenlijk niet zo in geïnteresseerd zijn. Ze willen met die vraag ervoor zorgen dat iemand zich betrapt voelt of zoiets en dat dit ertoe leidt dat de persoon in kwestie niet meer te laat zal komen. We bespreken dan wat er gebeurt als je zo’n vraag stelt en ontdekken dat die vraag een stimulans is om smoezen te verzinnen. De brug, de wekker, de stoplichten, code oranje enz. Je traint mensen bovendien zo in het verzinnen van uitvluchten.

De toekomst
Een heel ander effect heeft de vraag: hoe ga je ervoor zorgen dat je voortaan op tijd komt? Zo’n vraag stimuleert het zoeken naar oplossingen. Je bent met de toekomst bezig.

Davos
Gianpiero Petriglieri, hoogleraar aan Insead, publiceerde enkel dagen geleden een artikel in de Harvard Business Review waarin hij schrijft over het wereld economisch forum in Davos en met name hoe de psychoanalytische concepten en verklaringen gedurende het forum overal hoorbaar, voelbaar en zichtbaar waren. Het leek meer op een psychologenforum dan op een forum waar de politieke en economische leiders bijeen kwamen om met elkaar te praten over hoe het verder moet met de wereld. Van de Engelse Minister-president mevrouw May tot de baas van het  IMF mevrouw Lagarde toe allemaal speelden ze leentje-buur bij Freud, Jung en andere founding fathers van de psychoanalyse. Er werd door veel mensen aan de hand van die psychoanalyse uitgelegd hoe het allemaal komt, wat de oorzaken zijn, hoe het zit met ouders die niet konden opvoeden en ga zo maar door.

Analyse en dan?
Maar, zegt Petrigieri, met die constateringen kom je niet zo ver. Je kunt je verwant voelen aan de ander die jou analyse deelt maar er verandert niets aan de situatie in de wereld. Aan de tweedeling die maar doorgaat, aan het groeien van de groepen die niets hebben en zich achtergesteld voelen en andere groepen, die zich terugtrekken achter de muren van hun rijkdom en die van verre proberen in te schatten wat er gaat gebeuren. Het ging dit jaar in Davos niet meer over economische of politieke principes. Verhalen over identiteitsontwikkeling waren in het middelpunt van de belangstelling. En, zegt Petriglieri, als we de psychoanalyse nodig hebben om te begrijpen wat er aan de hand is, dan is dat zelden omdat het goed gaat. We schakelen de psychoanalyse pas in als we problemen zien. Psychoanalyse is een krachtig middel om te begrijpen, zegt Petriglieri, maar van leiders verwacht ik toch iets anders. Het is niet voldoende om mensen en systemen op de divan neer te leggen.

Kurt Lewin
En hier verwijst Petriglieri naar de sociale wetenschappers, die zo’n 50 jaar geleden de psychodynamica en de systeemtheorie ontwikkelden. Zij volgden wat we leerden van de sociaal psycholoog Kurt Lewin. Lewin en anderen verkregen inzicht, maar brachten ook actie tot stand door zich te verbinden met de groepen die het moeilijk hadden. Ze spraken over actieonderzoek. Dat leerde ik ook toen ik in 1969 andragogie studeerde in Amsterdam. En we leerden dat onze geschiedenis ons niet kan losmaken uit de situatie waarin we terecht gekomen zijn.

Verandering
Er is verandering noodzakelijk, sociale verandering wel te verstaan. Het gaat om het vrijmaken van het potentieel van mensen, om mensen de kans te geven hun talenten en kwaliteiten te ontwikkelen en in te zetten voor een betere samenleving waar ze zelf deel van uitmaken. Coachend leiderschap past daar heel goed bij, het zorgt ervoor dat mensen zelfsturend worden. Het helpt mensen hun onderlinge afhankelijkheid vorm te geven. Niet een afhankelijkheid die door een kleine elite aan de rest van de mensheid wordt opgelegd, maar een onderlinge afhankelijkheid die vorm krijgt in de dialoog daarover. Het wordt de hoogste tijd ermee te beginnen om te voorkomen dat er nog meer “grote mannen” de kans krijgen en grijpen.

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/