Het belang van lef in leiderschap en hoe je dat kunt ontwikkelen

Een artikel over moed
In de Harvard business Review van 5 augustus 2025 stond een artikel van Alex Budak. In het artikel gaat Budak, leiderschapsexpert bij de MBA opleiding van Berkeley in op het moed tonen in je dagelijks werk. Budak wijst er in het begin van zijn artikel op dat het belangrijk is om onderscheid te maken tussen de Engelse termen brave and courageous.

Het verschil tussen Brave en courageous
Brave staat voor het ontbreken van angst maar courageous staat voor het iets ondernemen of doen ook al ben je bang. Courageous  is vergelijkbaar met het woord lef wat je tegenwoordig vaak hoort of leest als het om leiderschap of om de bedrijfscultuur gaat. 4 Mei 2016 schreef ik daarover in een blog over hoe mijn vader ondanks zijn angst aan het verzet in  wereldoorlog II ging deelnemen. Dat verhaal maakt het door Budak gemaakte onderscheid heel duidelijk. Deze blog is een samenvatting van het artikel van Budak met wat aanvullingen van mijn kant.

Zes soorten moed
Budak benadrukt dat sterk leiderschap vraagt om wat hij noemt alledaagse moed of alledaags lef. Dat is consistent handelen in lijn met je waarden ook als je twijfelt of als er risico’s zijn. Budak onderscheid zes vormen van lef, die je kunnen helpen de uitdagingen aan te gaan die je tegenkomt in het leven van alle dag; morele, sociale,emotionele, intelectuele , creatieve en fysieke. Door ze ook in gewone dagelijkse momenten toe te passen, kan je vertrouwen doen groeien, motivatie oproepen  en een cultuur doen ontstaan waarin integriteit zich kan ontwikkelen en zo kan zich een aantrekkelijke voorsprong op concurrenten ontwikkelen.

Lef
Budak schrijft dat in deze tijd die moed, dat lef erg belangrijk is voor een leider. Er gebeurt veel politiek, economisch en sociaal. Voor je het weet zit je midden in een lastige en stormachtige situatie. En, als je gekozen koers ineens onzeker is, persoonlijke belangen is het spel zijn  en de gevolgen breed zichtbaar  en de mensen om je heen van jou richting verwachten en je weet dat jouw keuzes invloed op hen hebben dan worden moed of lef een kritische vaardigheid. Deze regelmatige consistente manier van reageren noemt Budak ‘dagelijkse moed of lef. Het is vooral krachtig die niet gepaard kaan met ‘grote, schreeuwende koppen maar groot genoeg  om te zorgen voor een organisatie cultuur van vertrouwen en stand vastigheid
Al sedert Aristoteles hebben geleerden geprobeerd lef in verschillende categorieën op te delen. Budak bouwt voort op die traditie. Op basis van eigen onderzoek maakt hij onderscheid tussen een  heroïsche, abstracte vorm en een praktische toepasbare vorm.  In die praktische vorm maakt hij onderscheid tussen zes soorten lef, die te verbinden zijn met de meest complexe uitdagingen waarmee leiders van nu te maken hebben. Moreel lef, sociaal lef, emotioneel lef, intellectueel lef , creatief lef en fysiek lef. In zijn artikel gaat Budak daar verder op in, bij elke soort geeft hij aan hoe je dat lef kunt oefenen.
morele moed is de bereidheid om te handelen  op basis van je waarden ook al loop je persoonlijk of professioneel risico. Hij verwijst naar de filosoof Rushworth Kidder  dat je er een basisprincipe, een dreigend gevaar  en de bereidheid tot het ondergaan van negatieve consequenties  voor nodig hebt. Ik moest hierbij denken aan de situatie, die ik een aantal jaren geleden meemaakte. De inspirerende vrouw, die de regie voerde in groot veranderingsproject in een groot internationaal autobedrijf waarin ik participeerde werd om voor mij onduidelijke redenen buiten spel gezet. Ik ben toen ook uit het project gestapt ondanks het feit dat een substantiële inkomstenbron daarmee voor mij wegviel.

Om morele moed te ontwikkelen suggereert Budak dat je ervoor zorgt je kernwaarden te kennen. Om duidelijk te hebben waar je voor staat, dat doe je op organisatie niveau ook. Je kunt daarmee uitleggen wat de basis is voor de beslissingen, die je neemt. Budak benadrukt het belang van voorbereid zijn. Dat is omdat onderzoek laat zien dat in stress situaties moreel besef afneemt , loyaliteit en eigen belang gaan dan ethisch gedrag in de weg staan. Het kan nuttig zijn situaties ‘wat… als scenario’s te schrijven. Bijvoorbeeld dat je onder geen enkele omstandigheid ’smeergeld’ zal aannemen.

Sociale moed: Soms houden mensen hun mond omdat ze geen ideeën hebben maar uit de experimenten van Solomon Asch bleek dat groepsnormen  snel persoonlijke oordelen verdringen. Dat gebeurt ook als het groepsoordeel niet deugt. Sociale moed  is de bereidheid een afwijkend standpunt in te nemen ook  als je het risico loop uitgelachen, buitengesloten of zwartgemaakt te worden. In mijn praktijk als begeleider van organisatieveranderingen  aan mensen der ruimte en de rust moet geven om zich ergens over uit te spreken ook als is hun mening afwijkend. Zelf heb ik me sinds mijn jeugd geoefend in  het uitspreken van afwijkende meningen.  Je kunt je daarin oefenen door te benoemen  wat de standpunten zijn die je waarneemt . Verontschuldig je niet maar geef helder en duidelijk je afwijkende mening aan. Bijvoorbeeld met de woorden ‘Dit is misschien geen populair standpunt maar ik denk dat het belangrijk is dat het gezegd wordt.
Zoals ik hiervoor al zei, ‘moedig mensen aan om hun mening te geven en bedank mensen die zich durven uitspreken. Door dat te doen  stimuleer e de ontwikkeling van psychologische veiligheid. En, wees je ervan bewust dat verschil van mening leidt tot betere besluiten.

Emotionele moed, hierbij gaat het om je innerlijke moed om de moed je eigen gemoedsrust en je eigen kwetsbaarheid te tonen en je ongemak te accepteren. Psycholoog Susan Davis omschrijft het als het vermogen ongemakkelijke emoties onder ogen te zien met open vizier in alle eerlijkheid om zo te laten werken als leidraad voor doordacht handelen, in lijn met je waarden in plaats van je te laten leiden door je emoties. Zelf had ik daar vooral op voetbalveld helaas veel last van. Ik liet mijn gedrag in belangrijke mate rechtstreeks door mijn emoties regelen. Dat betekende dat ik grossierde in rode kaarten en toen maar besloot om te stoppen met voetballen. Ik stapte over naar Judo, de sport waarin je je emoties juist goed moet kunnen hanteren. Dat betekent ze herkennen en er bewust iets mee doen. In de praktijk van leiding geven betekent het dat je het brengen van slecht nieuws niet aan anderen moet over laten.  Door er de verantwoordelijkheid voor te nemen laat je zien dat je geloofwaardig bent en dat is een belangrijke basis voor vertrouwen. In een blog van oktober 2014 beschrijf ik hoe managers eerst negatieve gevoelens probeerden te ontwikkelen over mensen van wie om bedrijfseconomische redenen afscheid moest worden genomen. Dan is er geen sprake van emotionele moed van emotie als schaamlap. Je kunt dit oefenen door je bewust te zijn vaan je eigen gevoelens en emoties , wees daar helder over. Overdrijf niet en maak het ook niet kleiner. Vraag je daarbij af of het delen van je emoties zorgt voor begrip en verbinding of zorgt voor emotionele last. Probeer dat laatste te vermijden. Als je in een situatie bent waarin het voelt of de grond onder je voeten verdwijnt, probeer daar dan niet aan toe te geven. Schrijf voor een spannend stressvol moment drie emoties op die je voelt en kies welke je wilt benoemen. Daarmee voorkom je defensieve uitspraken zoals: ’Dit soort dingen gebeuren nou eenmaal’. Vervang ze door de eerlijke uitspraak: ’Dit ging niet zoals ik hoopte en dat is mijn verantwoordelijkheid’ . Vermijd er snel aan voorbij te gaan, neem er de tijd voor en zeg: ik wil hier niet snel omheen gaan. En besteedt bewust aandacht aan de situatie.

Intellectuele moed, Hierbij gaat het om je bereidheid, je eigen mening, overtuigingen en uitgangspunten  ter discussie te stellen. Roep contraire gezichtspunten op  en geeft aan  dat je niet alles weet, dit alles om een zaak goed helder te krijgen en tot betere conclusies te komen. Psychologische veiligheid is hierbij gebaat dus het stimuleert leren, innovatie en het voorkomt het bewandelen van platgetreden paden  in situaties waarin verandering noodzakelijk is. Budak noemt het voorbeeld van een topvrouw, die voelde dat één van de diensten van haar bedrijf z’n beste tijd gehad had. Op het gevaar af besluiteloos en twijfelend over te komen, gaf ze in een vergadering ruimte aan andere ideeën. Ze benoemde daarbij haar twijfels  en gaf zo ruimte aan de beste ideeën. Daarmee toonde ze intellectuele moed.  Zo ook de jonge directeur die in een vergadering met de OR na een hoop geharrewar zei:  Zeggen jullie het maar, jullie hebben er verstand van jullie doen het werk elke dag en ik zie het alleen maar van een afstand.
Hoe ontwikkel je intellectuele moed? Stel publiek je eigen ideeën en opvattingen ter discussie. Door dat open en bloot te doen maak je zichtbaar dat heroverwegen een natuurlijk onderdeel is van probleem oplossen.. Het creëert ruimte  voor je team, hetzelfde te doen. Je kunt mensen vragen de zwakte in je redenering  aan te wijzen. Maak je identiteit los van je ideeën . Wees je ervan bewust dat in business niets hetzelfde blijft dus wees flexibel. Vier ook de momenten dat je fout zat. Dat maakt je bescheiden en nuchter.

Creatieve moed, Hier gaat het om je voorstellen hoe het zou kunnen zijn. Het betekent het delen  van ambitieuze ideeën, pleiten voor experimenteren, anderen laten deel nemen. Onderzoek laat zien dat ideeën overal vandaan kunnen komen en leiders hebben een sleutelrol in het voeden en koesteren en het vooruit brengen daarvan. Als creativiteit wordt onderschat stagneert een organisatie. Een praktisch voorbeeld daarvan maakte ik mee toen de directie van Telkomsel besloot haar mobiele netwerk eerst in de provincie te bouwen in plaats van in de grote steden zoals de concurrenten deden. Hoewel er veel  twijfels waren in Indonesië en in Nederland bleek deze aanpak een groot succes  en leverde ze veel positieve reacties van de bevolking op.
Ook creativiteit is een ‘spier’ die iedereen kan ontwikkelen volgens Budak. Zorg dat je ruimte maakt voor experimenten  ook hier heb ik een mooi voorbeeld van Telkomsel waar zendmasten gebouwd werden van bamboe in plaats van metaal daardoor ging de bouw sneller en was aanzienlijk goedkoper. Dit experiment was het resultaat van samen fantaseren over het oplossen van en probleem, een tekort aan materiaal voor de bouw van masten. Er zijn verschillende  manieren om creativiteit verder te ontwikkelen, denk bijvoorbeeld aan de denkhoeden van Edward De Bono of Creative Interchange van Henri Nelson Wieman en laat nieuwsgierigheid haar werk zie daarvoor ook mijn blog van 14 augustus. Maak de belangen kleiner  zodat je kunt experimenteren, creëer tests , doe pilots  en werk met sprints

Fysieke moed Als het serieus gevaarlijk wordt zorgt je fysieke aanwezigheid  voor vertrouwen. In een crisis situatie is het belangrijk zichtbaar te zijn te zijn . Uit onderzoek blijkt dat je daarvoor veerkracht, optimaal en krachtig waardebewustzijn nodig hebt. Met die kwaliteiten kan een leider van aarzelingen de actiestand komen. Zorg dat je daar bent waar het gevaarlijk is.
Je kunt daarvoor trainen door de ‘ongemaksspier’te oefenen. Breng jezelf in  in situaties waar dat nodig is.Neem als eerste het woord in besprekingen . ga naar een groep mensen waarvan je weet dat ze kritisch over je zijn. Hoe meer je oefent  er zijn in moeilijke momenten of in moeilijke situaties  hoe  natuurlijker het gaat voelen.

Nabijheid als beleid Maak in je agenda tijd voor momenten met mensen, die werken in je organisatie. Gebruik die momenten als leermomenten . Zo leer je  de echte uitdagingen van je medewerkers kennen en geef je vorm aan het aanwezig zijn waardoor openheid, vertrouwen en verantwoordelijk zijn op alle niveaus zichtbaar worden.
Moedig leiderschap  of leiderschap met lef is niet afhankelijk van bijzondere momenten maar is verankerd in  je gedrag van alle dag. Leiders die belangrijk zijn in onzekere tijden zijn de leiders die duidelijk maken waar ze voor staan die aandacht geven aan momenten van momenten van integriteit  en die gedurfd denken, die zich verbinden met kleine consistente acties, die hun gedragingen in lijn brengen met hun waarden
In zijn boek De manager als coach stelt Verhoeven dat in de postmoderne samenleving managers meer op eigen koers moeten varen vanuit een authentieke relatie met de omgeving. Hij refereert aan Havel die schrijft: ‘de moed jezelf te zijn en daarheen te gaan waar je geweten je leidt’ Het is die moed of dat lef waaraan je in je leiderschap moet werken.

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/”