Zelfsturende teams

Zelfsturende team zijn populair, er wordt in elk geval weer veel over gesproken. Dat was eind jaren ’70 van de vorige eeuw ook het geval. Van de toen gestarte experimenten hoor je weinig meer. Hoe maak je er wel een succes van?

Populair
Er is de laatste jaren veel te doen over zelfsturende teams . De werkwijze van Buurtzorg is bijzonder populair en op Twitter kom je regelmatig tweets  tegen van mensen uit verre landen, die enthousiast zijn over de ideeën van Jos de Blok en in hun land zijn gaan werken op de manier die door Buurtzorg wordt toegepast. En de ideeën van Ricardo Semler mogen zich in Nederland eveneens in een ongekende belangstelling verheugen. Een organisatie zonder bazen met zelfsturende teams.

Tijd rijp?
Zou de tijd er nu wel rijp voor zijn? Ja, want zo nieuw is het werken met zelfsturende teams niet. Al in de jaren ’70 van de vorige eeuw werd er ook in Nederland druk geëxperimenteerd met zelfsturende teams en dat heeft eigenlijk nooit tot echte succesverhalen geleid. Integendeel, met verschillende bedrijven die gingen werken met zelfsturende teams of met arbeiderszelfbestuur liep het niet goed af. In de MT van januari 2001 schrijft Henk Vlaming daarover. Zo noemt hij de pogingen van een chemisch bedrijf in Roermond, waar in 1997 zelfsturende teams werden ingevoerd. In 1999 werd het experiment gestaakt als gevolg van een verminderde productie, een hoger ziekteverzuim, algehele demotivatie en verstoorde sociale verhoudingen. Het kan dus heel erg fout gaan met zelfsturende teams. Dat is zeker het geval als je van de ene op de andere dag de chefs, de managers of de teamleiders uit de organisatie verwijderd. Helaas zijn er diverse organisaties waar op die manier zelfsturing wordt ingevoerd. Invoering van zelfsturing is dan vooral een bezuinigingsoperatie. Je hoeft al die dure leidinggevenden niet langer op je loonlijst te hebben.

Waar gaat het om?
Ja, waar gaat het eigenlijk om bij zelfsturende teams? Om te beginnen betekent zelfsturend dat er wel degelijk gestuurd wordt. De sturing ligt alleen niet in handen van één persoon maar in handen van een team en dat is over het algemeen geen eenvoudige opgave. Sturing betekent dat je weet welke kant je opgaat. Voor sommige mensen is dat al lastig als ze het voor zichzelf moeten vast stellen en in een  team is dat nog een stuk ingewikkelder. Je moet dan proberen om met elkaar tot overeenstemming te komen over de richting. We weten allemaal hoe ingewikkeld dat is, een familiebesluit over een vakantiebestemming, besluiten in een vereniging over een jaarplan of investeringen en ga zo maar door. Het is dan belangrijk dat je in staat bent om op een goede manier met elkaar in gesprek te zijn. Om goed te kunnen luisteren, om helder te zijn in je formulering over wat jij wilt en om vervolgens bereid te zijn om water bij de wijn te doen. Als je een zelfsturend team in een grote organisatie bent is het erg belangrijk dat je het doel van je team afstemt op het doel van de hele organisatie. De mensen die je salaris betalen zullen kritisch kijken naar hoe je team bijdraagt aan het behalen van die doelstelling.

Leiding
Het gaat er bij zelfsturende teams echter om dat degene die leiding geeft niet de baas speelt, maar op basis van goed overleg het team helpt tot goede besluiten te komen. Die leiding hoeft niet per definitie te komen van iemand die hoger in rang is en meer salaris krijgt. Het is bij voorkeur iemand of een aantal leden van het team, die al naar gelang de omstandigheden het vertrouwen van het team krijgen om die rol in het team te spelen. Als je te snel de leiding bij een team weghaalt dan geef je het team geen kans om de essentiële sturende rollen in het team zelf op te pakken. Sturing is erg nodig in een team, het gaat er bij zelfsturing om dat degene die leiding geeft of leiding geven zich anders gaan gedragen.

Helder doel
Als het minder goed gaat in een team, gaat men vaak  werken aan het groepsklimaat. Er wordt gewerkt aan communicatie en andere soft skills. Daar ligt echter meestal niet het echte probleem. Zonder een helder doel is een team stuurloos. Als je wilt dat een team beter gaat functioneren is het belangrijk dat er gezorgd wordt voor een helder gemeenschappelijk doel. Een gezamenlijke uitdaging om aan te werken, je zult zien dat het groepsklimaat dan aanmerkelijk verbetert.

Heldere structuur
In het verlengde hiervan ligt de gedachte dat er aan de cultuur van het team gewerkt moet worden. Als je aan de cultuur gaat werken begin je aan de achterkant: cultuur is gevolg, geen oorzaak. In zijn boek het Coachen van teamontwikkeling noemt Willem Verhoeven de belangrijke ontwerpvariabelen voor het vormen van een team. Die ontwerpvariabelen hebben een grotere impact op het functioneren van het team dan de cultuur. Het al dan niet ontbreken van één of meer daarvan zorgt voor een negatieve cultuur.

Teambeloning
Als je met teams werkt is het niet handig om door te gaan met individuele afrekenbaarheid. Het is belangrijk om het team als geheel te belonen. Binnen het team moeten de leden de verdeling onderling regelen.
Zelfsturing betekent niet volstrekte autonomie, zelfsturing vraagt om zelfdiscipline. Vanuit zelfdiscipline komen de leden tot afspraken over de onderlinge afhankelijkheid

Conflicten
En zo komen we automatisch bij de conflicten, die zullen optreden als er over tal van zaken overeenstemming bereikt moet worden. Conflicten zijn geen teken dat het slecht gaat, het ontbreken daarvan is eerder een probleem. Het is alleen erg belangrijk dat teamleden leren met conflicten om te gaan. Conflicten zijn belangrijk bij de ontwikkeling van een team.

Dialoog leren
Als het niet goed gaat in een team wordt er al gauw gezegd dat er toch een sterke leider nodig is. Er is dan echter sprake van het ontbreken van de vaardigheden om een goede dialoog met elkaar te voeren. Het is daarom van groot belang om daar vanaf het begin aan te werken.

Uitwisselbaarheid
In een team hoeft niet iedereen alles te kunnen. Een mooie vuistregel is dat er voor elke taak drie mensen zijn en dat ieder teamlid drie taken beheerst.
En om me af te sluiten: een team is altijd een middel, geen doel op zich. Je werkt alleen in een team als zaken niet individueel zijn op te lossen of aan te pakken. Teamwerk is nodig wanneer de samengebalde inspanning van diverse mensen nodig is om een bepaalde prestatie  te leveren. Teamwerk is alleen zinvol, wanneer het geheel meer is dan de som der delen.
En tenslotte: in onze opleiding “Leidinggeven aan teamontwikkeling” leer je de fijne kneepjes.