Welke rol kies je?

Vijf belangrijke behoeften
In deze blog ga ik in op de vijfde behoefte waarvan Fisher en Shapiro benadrukken hoe belangrijk ze zijn in het ontwikkelen van een goede relatie. De andere vier beschreef ik reeds in vier eerdere blogs. Met deze vijfde behoefte is het door Fisher en Shapiro geschetste pallet behoeften compleet.

Negatieve emoties
Het is erg belangrijk je daar bewust van te zijn omdat het niet vervult zijn van een behoefte tot negatieve emoties leidt maar het wel vervuld worden ervan juist tot positieve emoties. Fisher en Shapiro maken dat duidelijk in hun boek ‘Beyond Reason”. Negatieve emoties maken een relatie moeilijker en zorgen ook gemakkelijk voor verstoringen in de communicatie. Het is daarom belangrijk je er bewust van te zijn en er rekening mee te houden. De vijf behoeftes, waar ik al eerder op in ging zijn  de behoefte aan erkenning, de behoefte aan waardering, de behoefte aan verbinding, de behoefte aan het erkend worden op specifieke kwaliteiten ( Fisher en Shapiro noemen dat status) en de vijfde die hier aan de orde komt is een passende rol.

Rollen
Mensen hebben allemaal rollen, die rollen kunnen bij je passen of niet bij je passen. Bij de een past de rol van piloot of van politieagent, bij de ander die van dokter of operazanger. Er zijn  ook andere rollen, die van vader of moeder of zoon of dochter, neef, nicht, buurman, dorpsgenoot en ga zo maar door. Fisher en Shapiro benadrukken hoe belangrijk het is een rol te hebben die bij je past.  Een niet passende rol leidt ertoe dat je je niet prettig voelt en ook dat betekent negatieve emoties. Denk maar aan iemand die niet kan voetballen die wordt opgenomen in het eerste elftal van Barcelona, dat is misschien even leuk maar zodra je merkt dat je niet aan de eisen van de rol kan voldoen voel je je doodongelukkig en omgekeerd is het natuurlijk hetzelfde.

Een rol die bij je past
Je doet er goed aan er zelf voor te zorgen dat je een rol hebt waar je je prettig bij voelt. Een die bij je past. Daarvoor is het belangrijk dat je rol een helder doel heeft. Je doet het ergens voor, de rol moet ook voor jou betekenis hebben en tenslotte is een rol niet iets wat je speelt maar je wie en wat je echt wilt zijn. Je rol of je rollen maken zichtbaar wie je echt bent. Dat geldt voor alle rollen die je hebt. Fisher en Shapiro maken onderscheid tussen conventionele rollen en tijdelijke rollen. Rollen die je pakt gegeven een situatie.

Conventionele rollen
Voor de conventionele rollen geldt wees je bewust van je conventionele rol, denk na over de activiteiten die bij die rol horen. Van mijn ouders kreeg ik bij de geboorte van mij eerste dochter een wandtegeltje met de tekst ‘heit to wurden is in gunst heit to wêzen is in greate kunst’. Ze wilden mij daarmee duidelijk maken dat je de rol van vader op verschillende manieren vorm kunt geven. En dat geldt voor  bijna alle rollen. Een etiket maakt niet automatisch helder wat er allemaal gedaan kan of moet worden.

Vorm geven
Probeer je rol zo vorm te geven dat je er voldoening uit kunt halen en dat je dingen waar je geen voldoening uithaalt schrapt of zo vorm geeft dat die voldoening  er wel is. Het is belangrijk om dat voor jezelf te doen maar ook op te letten of dat bij de mensen om je heen het geval is. Een rol die voldoening geeft is erg belangrijk voor hoe je in het leven staat en ook voor je gezondheid. Een rol die geen voldoening geeft leidt tot spanning en stress en kan ook tot een burn out leiden. Probeer anderen te steunen in het ontdekken van activiteiten waardoor die voldoening wel kan groeien en erken ze in de rol die hen voldoening geeft. Verdiep je in de vraag hoever de ander voldoening vindt in zijn of haar rol. Als je de ander kan helpen die voldoening te vinden dan betekent dat veel voor de relatie die je met die ander hebt.

Tijdelijke rollen
Behalve  conventionele  rollen zijn er ook tijdelijke rollen, dat zijn rollen die je zelf kunt kiezen. Zelf kies ik zo regelmatig de rol van ‘ober’ als ik op een feestje of een bijeenkomst ben, ik stapel de lege borden of kopjes en breng ze naar de keuken of ik ga rond met de koffiekan. Dat vind ik prettiger dan wachten tot een ander het doet. Het is nodig je bewust te zijn van die tijdelijke rollen,in veel van die rollen kom je onbewust automatisch terecht. Ook hier heb ik een voorbeeld van mijzelf. Mijn vader vroeg mij toen ik net getrouwd was wat de reden was dat ik mijn vrouw zo vaak tegensprak. IK was erg verbaasd door zijn vraag, ik had het zelf totaal niet in de gaten. Door die vraag werd ik me er bewust van. ik kon ontdekken wat de reden was dat ik steeds voor de rol van opponent koos en ik kon bewegen naar de rol van bondgenoot.

Samenwerking
Fisher en Shapiro  roepen op te kiezen voor een tijdelijke rol die samenwerking laat groeien. Dan kun je bijvoorbeeld kiezen voor de rol van luisteraar of de rol van iemand die meevoelt en begrip toont.  Dat zijn rollen waarmee je een ander ondersteunt.

Steun de ander
Het is ook heel nuttig om aandacht te hebben voor de rol die iemand anders kiest in een situatie. Erken en respecteer die rol, zorg dat je zelf niet kiest voor een rol waarmee je die ander in het vaarwater zit. Je loopt dat risico bijvoorbeeld als iemand laat zien hoeveel hij of zij ergens van weet. Ook al weet jij er meer van, pak dan niet diezelfde rol, maar laat ruimte voor de ander. Als er narigheid komt van wat die ander verteld neem hem of haar dan even apart en beschrijf wat je aan rollen ziet en van de gevolgen die je denkt waar te nemen en bespreek met de ander hoe dat is op te lossen.
Je kunt ook met iemand anders praten over welke rollen er mogelijk zijn zodat je elkaar ondersteunt  in plaats van elkaar in de weg zit.

Peter Block
Leiderschaps en organisatie expert Peter Block heeft ons voorzien van een mooi schema waarin een aantal tijdelijke rollen zichtbaar worden. In dat schema laat Block zien  welke rollen effectief zijn in samenwerking en welke niet. Hij maakt zijn onderscheid op twee dimensies, de dimensies vertrouwen en de dimensie overeenstemming. De bondgenoot scoort hoog op beiden, de opponent scoort hoog op vertrouwen en laag op overeenstemming, de ‘bedfellow’scoort hoog op overeenstemming maar laar op vertrouwen, de tegenstander scoort laag op beiden en de’fencesitter zit er een beetje tussenin
Zo laat hij vijf mogelijke tijdelijke rollen zien. Een interessante tijdelijke rol is die van opponent. Dat zijn de klokkenluiders. Je ziet daarbij de leiding van een organisatie vaak over het hoofd zien, dat je er veel aan hebt als mensen die tijdelijke rol willen hebben. Dat zie je ook bij de ‘bedfellows’dat zijn mensen die in een organisatie voor de tijdelijke rol van meeloper gekozen hebben, of de ‘fencesitters’  die het ‘altijd al gezegd hadden’ dat zijn tijdelijke rollen die heel handig zijn om je verdekt op te stellen maar waar een organisatie weinig aan heeft.
De theorie van de Transactionele analyse biedt ook mooie aanknopingspunten om  naar tijdelijk rollen te kijken maar voor deze blog voert daar op ingaan nu te ver.

Leiderschap
Het is voor iemand die coachend leiding wil geven belangrijk zich bewust te zijn van de rollen die er zijn en de keuzes die mensen daar vaak onbewust in maken. Als leidinggevende is het zeer zinvol je eigen rollen in een situatie helder te hebben en ook die van de ander en om als dat nodig is de ander te helpen die rollen beter te zien. Op die manier  kun je bewust leren kiezen voor de meest effectieve rol in een situatie.

Met de rol die je kiest, kies je ook de verantwoordelijkheid die je neemt. Leer meer over de gevolgen van keuzes in het artikel ‘Kiezen en verantwoordelijkheid’.

Artikel lezen

Wil je hierover of over iets anders verder praten bel me dan 0622995926 of mail dirkboersma@excellentleiderschap.nl of één van mijn collega’s