Wat doe jij met je emoties?

Eeuwenoud
In zijn boek ‘the Happiness Hypothesis’ toetst  Jonathan Haidt eeuwenoude wijsheden uit verschillende tradities aan wetenschappelijke inzichten uit onze eigentijd. Hij gebruikt daarbij veelvuldig neurowetenschappelijk onderzoek. Hij toetst oude inzichten of wijsheden aan dat moderne onderzoek om erachter te komen in hoeverre die inzichten hout snijden. Zijn het verklaringen die bedacht zijn in een tijd dat de mensheid nog onkundig was van hoe zaken echt in elkaar zaten.

Innerlijke verdeeldheid
De eerste oude wijsheid die Haidt behandelt is onze innerlijke verdeeldheid. Die verdeeldheid wordt onder andere manifest het werk van de Romeinse dichter Ovid, die Medea laat zeggen: ’Er wordt door een vreemde kracht aan me getrokken. Verlangen en rede trekken in verschillende richtingen. Ik zie de goede weg  en wil die volgen maar ik volg de verkeerde’. Hierin wordt de verdeeldheid zichtbaar tussen gedrag waarover we controle hebben vs gedrag waarover we niet of alleen met de grootste moeite controle hebben.

Olifant
Haidt gebruikt daarvoor de metafoor van de olifant en haar berijder. De olifant staat voor al ons gedrag wat we automatisch vertonen. Het is verwant aan wat nobelprijswinnaar Daniel Kahneman ons snelle denken noemt, ons systeem 1 denken. De berijder is onze ratio, dat wordt door Kahneman ons langzame denken genoemd ons systeem 2 denken. De olifant is een dier wat uitstekend waarneemt. De olifant heeft al snel iets in de gaten en de olifant reageert daarop, Gaat die kan op kijken beweegt z’n lichaam een beetje die kant op. De berijder kijkt automatisch mee, ook die kant op en richt zich zo op wat de olifant waarneemt.
Berijder
De olifant bepaald zo wat de berijder waarneemt zegt Haidt. En omdat de waarneming van de berijder door de waarneming van de olifant gericht en beïnvloed wordt is de berijder altijd te laat. De berijder mist zo een deel van de werkelijkheid die ook gezien had moeten worden. De berijder komt daarom meestal niet verder dan uitleggen wat de olifant doet of gedaan heeft. Een rationele verklaring achteraf. De berijder is, op de keeper beschouwt , zo vaak het PR mannetje van de olifant zegt Haidt.
Descartes
Dat is een totaal andere positie dan we van Descartes kennen. Volgens Descartes zijn ratio en emotie volledig gescheiden van elkaar. De ratio wordt daarbij door hem superieur geacht aan de emotie. Die opvatting is gemeengoed geworden. Vaak hoor ik mensen zeggen dat we de emoties erbuiten moeten houden en ons moeten beperken tot het rationele. Haidt laat zien dat dat volstrekt onmogelijk is. Hij refereert aan de neurowetenschapper Antonio Damasio, die in zijn boek ‘Descartes error’ laat zien dat emotie en ratio onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en ook moeten zijn om tot effectief handelen te kunnen komen.

Interactie
Dat betekent niet dat je blindelings de olifant moet volgen en z’n gang moet laten gaan. Het betekent dat je moet zorgen voor een goede interactie tussen de olifant en haar berijder. Het is belangrijk dat de berijder de olifant goed kent en snel waarneemt wanneer de olifant tekenen vertoont die een bepaald gedrag voorspellen. De berijder kan daar dan snel en gepast op reageren. Dat is iets heel anders dan de olifant negeren en doen alsof hij er niet is. Dat doen we als we zeggen dat we de emoties er buiten moeten laten of nog erger als we zeggen dat mannen veel rationeler zijn als vrouwen. Maar ook als we zeggen dat we het zakelijk moeten bekijken. Iets wat ik de afgelopen week in een groep nog meerdere malen hoorde. Want als wij de olifant ontkennen en proberen te negeren dan worden we steeds weer door de olifant verrast. Dan denderen we mee op de nek van een olifant die op hol slaat en zijn we steeds drukker met ons gedrag goed praten en de oorzaken ervan bij anderen neerleggen.

Deugden
Het laatste hoofdstuk van het boek van Haidt gaat over deugden. Haidt benadrukt het belang ervan  en hij betreurt het dat deugden in de laatste decennia uit de opvoeding en het onderwijs verdwenen zijn.  Deugden zijn vooral belangrijk in het leren omgaan met de olifant, zelfbeheersing, doorzettingsvermogen, geduld, eerlijkheid. Willem Verhoeven noemt in zijn boek Managen met moraal de vier kardinale deugden van Plato en Aristoteles :
Voorzichtigheid, verstandigheid, wijsheid
Rechtvaardigheid, rechtschapenheid
Matigheid, zelfbeheersing
Moed, kracht, vasthoudendheid
Ze komen allemaal voor in de lijst die Chris Petterson en Martin Seligman samenstelden op basis van en wereldwijd onderzoek naar waarden in tal van culturen en tradities. Behalve deze vier kwamen ze ook nog Liefde en Hoop tegen. Wetenschappelijk onderzoek bevestigd dat het leven vanuit deze deugden goed is voor mensen, zelfs het handelen geleid door één van deze deugden leidt al tot positieve resultaten. Die deugden helpen om te herkennen wat de olifant gaat doen om er op tijd bij te sturen.

Matigheid en vasthoudendheid
In een publikatie van Welingelichte kringen  van 7 februari gaat het over twee economen die slank werden en bleven. Ze deden dat door zich te houden aan een regel die ze hadden opgesteld. Omdat ze hun olifant kenden hadden ze de regel niet te ingewikkeld gemaakt. Maar de regel die ze hadden opgesteld hielden ze wel consequent en volhardend met een grote blijvende gewichtsreductie tot gevolg. Het is een eenvoudig en praktisch voorbeeld van hoe deugden een rol kunnen spelen in je leven.

Leiderschap
Deugden vormen je karakter en karakter is belangrijk voor leiderschap schrijft Willem Verhoeven  en schrijft ook Fred Kiel. Kiel houdt een krachtig pleidooi voor het opnemen van karaktervorming in de ontwikkeling van leiderschap. Hij bevestigt daarmee wat Haidt zegt in zijn boek.
De nieuwe serie Luizenmoeder laat prachtige voorbeelden zien van geslaagde en vooral minder geslaagde samenwerking tussen olifant en berijder. Ook het belang van deugden en karaktervorming wordt erg beeldend neergezet.
Hoe goed ken jij je olifant en hoe ontwikkel jij je competenties om je olifant te sturen?
Verder praten bel 0622995926 of mail dirkboersma@excellentleiderschap.nl