Vragen stellen

Het lijkt zo simpel, maar het valt vaak niet mee

Willen begrijpen
Ik beschouw het iedere keer weer als een groot compliment als iemand te horen krijgen dat hij zo goed kan luisteren. Kennelijk is dat niet vanzelfsprekend. En dan wordt met luisteren niet bedoeld je mond houden, maar met je aandacht volledig bij de ander zijn.
De beste, en eigenlijk ook de leukste, definitie die ik ken over goed communiceren is afkomstig van Kees van Kooten en Wim de Bie: “goed communiceren is zo dicht mogelijk langs elkaar heen praten”. Aan het begin van hun carrière lieten ze dat al haarscherp zien in hun rol van de Clichémannetjes: al biljartend produceerden ze veel tekst, maar de inhoud bleef vaag en echt in gesprek waren ze al helemaal niet. Met hun definitie geven ze precies aan waar het om gaat: goed communiceren is echt je best doen om de ander te begrijpen. Niets veronderstellen of zomaar voor waar aannemen, je eigen ideeën en opvattingen even aan de kant zetten. En dus de ander actief bevragen op wat hij bedoelt, welke afwegingen hij maakt, waar de kern van de zaak zit.

Kunnen variëren
Dat vraagt om een zekere behendigheid in het kunnen variëren in het soort vragen dat je stelt. In de praktijk zie ik de meeste mensen vooral informatie verzamelen, naar feiten vragen. En doorgaans veel minder naar de betekenis van en de beleving achter woorden.
“Wat is vragen stellen toch moeilijk” is dan vaak de verzuchting.
Natuurlijk, je kunt er op oefenen. Oefening baart kunst en vragen stellen is inderdaad een kunst. Toch is dat niet genoeg. Zolang je hoofd vol zit  met aannames, met oplossingen, met meningen, valt vragen stellen echt niet mee. Vraag jezelf eens af hoe vaak je iets denkt als: “vertel me maar niks, ik weet al hoe het zit, ik weet al wat voor soort mens of situatie dit is”. Komt het je bekend voor? Dat heet overdracht: een eerdere ervaring geldig verklaren voor wat nu gebeurt, en daarmee ben je de aansluiting met de ander al kwijt. En loop je een goede kans dat je gaat waarmaken wat je veronderstelt hoe het zal gaan.

Verwonderen
De kunst van het vragen stellen is echter niet alleen maar het kunnen variëren in je vragen, het kunnen te durven doorvragen, hoe belangrijk dat ook is.
Het is ook de kunst om je gewoon te blijven verwonderen. Om niet meteen aan te nemen dat je begrijpt wat de ander bedoelt, dat je al weet waar het om gaat en wat er aan gedaan met worden. En het vraagt om een zekere mate van onbeschaamdheid, net even wat verder durven gaan. Onder de dekmantel van beleefdheid stellen we soms net niet die, doorgaans wat meer persoonlijke vragen die er echt toe doen. Terwijl de ander daar doorgaans wel op zit te wachten.

Verantwoordelijkheid
Als leidinggevende is het goed vragen kunnen stellen een van de krachtigste vaardigheden die je tot je beschikking kunt hebben. Omdat je daarmee de ander aan het denken zet, zich bewust laat worden van doelstellingen, het belang ervan, hoe die gerealiseerd kunnen worden en welke mogelijkheden en obstakels er zijn. Dat leidt naar het nemen van verantwoordelijkheid. Met name de leidinggevende met en flinke behoefte aan controle kan hier baat bij hebben. Die hoeft dan niet als een soort Bromsnor op zij fiets rondjes door het dorp te rijden om te kijken of iedereen wel braaf is. Het kost wel even wat meer tijd dan gewoon opdrachten geven, maar het levert heel wat geruststellende informatie op over wat die medewerker gaat presteren. Dan snijdt het mes toch mooi aan twee kanten: een medewerker die vanuit verantwoordelijkheidsbesef zelfstandig aan het werk is en een leidinggevende die zich kan concentreren op de dingen die er in zijn functie echt toe doen.