Grote veranderingen en leiderschap

Sommige veranderingen grijpen razendsnel om zich heen. Daar hoef je niets aan te sturen. hoogstens bijsturen om ongewenste bij effecten te voorkomen. Bij andere veranderingen blijft het maar niet lukken. Of we brengen iets tot stand wat eigenlijk niet de bedoeling was.Margereth Wheatly geeft een aantal tips voor leiderschap wat verandering doet slagen

Informatieavond
De informatieavond voor de ouders begon met algemene informatie over de school. De afdelingsleider stond op het podium in de grote aula met achter hem een groot scherm waarop de dia’s geprojecteerd werden, die zijn betoog ondersteunden. Ik had een deja vu. Het was of ik weer terug was bij de informatieavond voor ouders, bij mijn eerste dochter of bij die van mijn tweede en mijn vierde dochter. Toch was er één dia, die anders was. Een dia met fietsen met kratjes en kistjes boven het voorwiel. De afdelingsleider waarschuwde de ouders voor de last, die door die kratjes en kistjes in de fietsenstalling werd veroorzaakt. Als het er nu maar één of twee waren. Maar nee, ze zaten tegenwoordig bijna op elke fiets, en de ruimte in de stalling waas daar niet voldoende voor. Gelukkig was er daarna weer een bekende dia, rokende tieners, op straat buiten het hek van de school. Ja, de school was rookvrij. Maar helaas er waren nog heel wat tieners die rookten.
Het kan raar gaan met veranderingen. Die kratjes zijn er zomaar, ze verspreiden zich in korte tijd over het hele land. Er is niemand die de regie over die verspreiding voert. Er is geen plan de campagne. En toch staan heel wat vaders met een boor en schroeven klaar om in hun schaarse vrije tijd zo’n kratje voor op de fiets van hun zoon of dochter te knutselen.
Dat roken, ja daartegen wordt al jaren campagne gevoerd. Ook toen ik nog op de middelbare school zat werden we op school al voorgelicht over de gevaren ervan en nu, vijftig jaar later, kijken ouders nog steeds naar een dia van rokende middelbare scholieren. Het valt soms niet mee om voor verandering te zorgen en aan de andere kant is er iets veranderd voor je het in de gaten hebt.

Verandering op grote schaal
In de schooladministrator van het voorjaar van 2007 staat een artikel van de hand van de bekende hoogleraar Margeret J. Wheatly. De titel is “How Large-Scale Change Really Happens – Working With Emergence”. Ik vertaal dat met: “Hoe veranderingen op grote schaal echt gaan werken-werken met wat ontstaat”. In het artikel beschrijft ze onderwijs vernieuwing in de Verenigde Staten. Ze vraagt zich af hoe veranderingen in de samenleving eigenlijk werken en stelt vast dat die niet werken volgens het principe van de optelsom van individuele veranderingen. Zo gaat het niet. Mensen nemen niet om beurten een rationele beslissing om dingen anders te gaan doen. Wheatly stelt dat veranderingen in netwerken plaatsvinden en via de relaties tussen die netwerken. In die relaties gebeurt het, daar vinden de veranderingen plaats. In die netwerken wordt de “geest” van bewegingen bij elkaar gebracht en verspreid.
Dat sluit niet aan bij de manier waarop wij gewoon zijn veranderingen in de samenleving door te voeren. Ze laat dat zien aan de hand van een grote verandering, die moest plaats vinden in het onderwijs in de Verenigde Staten. Het gaat om de verandering, die moest plaats vinden onder de naam “No child left behind”. Het veranderingsprogramma werd gestart onder president Bush, die er uitgebreid zijn steun voor uitsprak. Onderdeel van het programma was het gebruik van toetsen waarmee gekeken werd wat de potenties en de vorderingen van een kind waren (denk aan de Cito). En nu zegt Wheatly, zoveel jaar later wordt er in de verenigde Staten overal getoetst, we kunnen ons geen onderwijs zonder toetsen meer voorstellen. Maar zijn daarmee ook de doelen van het veranderprogramma gerealiseerd. Het antwoord daarop in=s volgens Wheatly een volmondig nee. Het was de bedoeling een onderwijs te scheppen waarbij de ontwikkeling van prestaties centraal stond. De focus zou daarbij liggen op vrijheid, keuze, betrouwbaarheid van methoden en betere resultaten. Om dat te bereiken werden de gebruikelijke veranderprogramma’s en methoden van stal gehaald. Van boven naar beneden met steun van de top. Een nauwkeurige planning en regelmatige controle op de uitvoering in de verschillende stappen. Een keurig stappen plan, gedelegeerde bevoegdheden. Beloning en straf om mensen de goede kant op te krijgen. En een groot over all scenario met grote over all acties. Het was een perfecte planning, volgens de gangbare veranderingstheorieën. Werkelijk alles was in stelling gebracht om er een succes van te maken. Maar nu wordt algemeen gezegd dat de dingen, die bereikt moesten worden; vrijheid, keuze, betrouwbaarheid van methoden en betere resultaten, in het geheel niet gehaald zijn. Het enige resultaat is dat er overal en nergens getoetst wordt. Er blijven helaas nog steeds nog heel veel kinderen achter en erger nog leerkrachten door het hele land zijn gedemotiveerd en gedemoraliseerd. Wheatly vraagt zich af hoe het kan dat je het tegenovergestelde resultaat bereikt, terwijl je het zo professioneel aanpakt.

Hoe werken veranderingen echt?
Dat komt zegt Wheatly omdat we ons in onze aanpak niet baseren op hoe veranderingen echt werken.
Veranderingen vinden plaats door dingen die zomaar ergens ontstaan. Veranderingen zijn overal. En als ze geïsoleerd blijven gebeurt er verder niets. Als je ze echter met elkaar in verband  en in contact brengt, komt er een beweging op gang. Ze maakt de vergelijking met hoe in de VS en orkaan ontstaat. Die zijn slecht te voorspellen. Het gaat er om dat een aantal factoren bij elkaar komen. Als dat het geval is komt er een orkaan. Wat een grote verandering had moeten worden in het onderwijs, om kinderen kansen te geven werd op die manier een grote toets machine. Op allerlei plaatsen ontdekten mensen, die daarvan houden, hoe je ermee kunt controleren.
In dit geval ontstond er iets wat de onderwijsvernieuwers niet wilden.

Aanpak
Hoe krijg je nu de verandering die je wel wilt. Wheatly suggereert de volgende aanpak:

• Richt je op instituties, die kunnen zorgen voor meer netwerkverbindingen
• Haal de mensen, met wie je werkt vaker bij elkaar en praat met elkaar over de veranderingen en zoek samen uit wat er geleerd wordt.
• Zoek naar nieuwe ideeën en mensen, die anders denken, zorg voor diversiteit
• Breid je netwerk uit, betrek zoveel mogelijk mensen.
• Steun lokale initiatieven en laat je staf ondersteunen in het verspreiden ervan
• Zorg voor financiële ondersteuning voor bijeenkomsten van mensen uit de praktijk, zodat ze dingen die werken samen kunnen delen.
• Zoek uit hoe je bestaande dynamiek kunt stimuleren en ondersteunen. Mensen doen graag dingen samen. Leren is sociaal, je doet het samen. Ontwikkelen ook. Het zijn beiden zaken, die het goed doen in relaties.

Leiders moeten aansluiten bij wat er op lokaal niveau gebeurt. Leiders moeten banden versterken. Leiders moeten, die maatschappelijk aspecten de ruimte geven. Zo komen echte veranderingen in de samenleving tot stand.

Wat kan jij met  Wheatly’s benadering op de grote maatschappelijke uitdagingen waar wij als samenleving voorstaan?