Werkzame bestanddelen

Op congressen, in trainingen, op het wereldwijde web, overal wordt je geconfronteerd met begrippen die te maken hebben met leiderschap en organisatie. Ze beloven iets, ze verbergen iets, ze roepen visioenen van een betere wereld op of worden gebruikt om definitief afscheid te nemen van de vorige eeuw. Houd je ogen wijd open en let op de werkbare bestanddelen. Daar gaat het om.

Het duizelt
Soms duizelt het als je alle begrippen langs ziet komen die iets te maken hebben met leiderschap en met organisaties. Het zijn er zo ontzettend veel. Je komt ze overal tegen en ze doen ook nog eens verschillende dingen met je. Wij, bij het Centrum voor Excellent Leiderschap hebben het over coachend leidinggeven. Toen we het begrip voor het eerst gebruiken, meer dan 20 jaar geleden en Willem Verhoeven het boek “De manager als coach” schreef, trok het begrip de aandacht. Toen ging het om een nieuwe kijk op leidinggeven. Nu kom je het begrip overal tegen. Het staat in elke personeeladvertentie maar als je wat beter kijkt zie je dat er vaak heel verschillende dingen mee worden bedoeld. Datzelfde geldt ook voor andere begrippen die gebruikt worden. Authentiek leiderschap, transformationeel leiderschap, gedeeld leiderschap, dienend leiderschap, situationeel leiderschap, directief leiderschap, persoonlijk leiderschap. Het zijn allemaal begrippen die je tegenkomt. Andere begrippen zijn Angelsaksisch en Rijnlands, de markteconomie, de netwerkeconomie, de netwerkorganisatie. Als je goed kijkt zie je dat elk begrip zijn voorvechters en volgers kent. Je krijgt ook vaak de indruk dat het gebruik en het toepassen van het begrip de weg effent naar een beter en prettiger organisatie-leven.

Fré Meis
Ineens moest ik terug denken aan Groningen in het begin van de jaren ’70 van de vorige eeuw. Café de Radeholm (tegenwoordig “De Apendans”). Op een podium Fré Meis, een uit graniet gehouwen communist uit oost Groningen en in de zaal arbeiders, maar vooral ook veel strijdbare studenten. We pikten het niet langer, we lieten ons niet langer koeioneren door de gevestigde macht. Fré Meis vertelde ons hoe de wereld in Groningen eruit zag en hoe we de heilsleer van het communisme moesten toepassen. Ik schrok toen ik merkte dat vragen niet op prijs werden gesteld. Dat mijn waarnemingen en gedachten er niet toe deden. Je mocht je mond wel open doen maar alleen om het eens te zijn. Dat was een bittere teleurstelling. De leer en het handelen van haar volgers waren slecht met elkaar in overeenstemming. Ik koos voor een nieuwe partij, één aan de sociaal democratische kant. Dat democratische sprak me aan. Maar toen kreeg ik het, tijdens een voorlichtingsavond, aan de stok met een gedeputeerde van de provincie. Zijn ideeën over democratie verschilden van de mijne. Ik bracht de opvatting van de mensen in mijn dorp naar voren en die klopten niet en pasten niet in de moderne tijd. De volgende dag kreeg ik van mijn partijgenoten te horen dat ik mij in het vervolg meer moest aansluiten bij het partijstandpunt. Vanaf die tijd beperkt mijn politieke betrokkenheid zich tot het uitbrengen van een stem bij de verkiezingen.

Etiketten plakken
In het gebruik van de begrippen, in het denken over leiderschap en organisatie, meen ik wel eens parallellen waar te nemen. Dat gebeurt als begrippen worden gebruikt om mee aan te geven dat je tot het goede kamp behoort. Daarmee zeg je gelijk dat anderen nog niet zover zijn of het geheel bij het verkeerde eind hebben. Is Rijnlands beter dan Angelsaksisch? Is coachend beter dan dienend? Is 3.0 beter dan 2.0? En hoe zit het met transformationeel of met authentiek? Ben je er als je de stap naar het goede kamp gemaakt hebt? In de jaren ’80 van de vorige eeuw was marktwerking het toverwoord, overheidsbedrijven werden geprivatiseerd. Vanaf dag één leverde dat veel discussie, scheiding der geesten en debatten op. Toen ik aan het begin van de jaren ’90 aan een promotieonderzoek naar de privatisering van overheidsbedrijven begon kwam ik al snel tot de conclusie dat er niets veranderd was. De aandelen waren in andere handen over gegaan, maar de mensen in het bedrijf deden nog precies hetzelfde. Het was nu een privaat bedrijf maar het gedrag van de mensen die er werkten was niet veranderd. Door een aandelentransactie waren de ambtenaren niet ineens ondernemer geworden.

No clue
Leiderschap staat meer dan ooit in de belangstelling.  Gianpaolo Abatecola (University of Rome Tor Vergata)  twitterde recent: “When asked how to solve thorny social problem and we respond assertive “better leadership” what we really mean to say is, “I have no clue””. Abatecola maakt hiermee mooi zichtbaar welke verwachtingen we hebben van leiderschap. Het is een soort van medicijn geworden voor de kwalen, die we in onze samenleving en onze organisaties tegenkomen. Al die verschillende begrippen rond leiderschap en organisatie zijn dan net als de etiketten op potjes met pillen of flesjes met een drankje. Uit onderzoek blijkt meestal dat er in al die pillen of potjes ongeveer dezelfde bestanddelen zitten. Het gaat bij de werking ervan om die bestanddelen en dan ook nog eens om de juiste toediening ervan. Voor of na het eten. Voor het slapen gaan of ’s morgens op de nuchtere maag. Daar gaat het ook om bij leiderschap of bij organisatie. Het gaat om de werkzame bestanddelen en dat zijn meestal: kunnen luisteren, kunnen vragen, kunnen samenwerken, een visie hebben, een visie kunnen uitdragen en een visie in lijn kunnen brengen met andere visies, kunnen afspreken, kunnen aanspreken en misschien de lastigste bestanddelen waarden en normen.

Bruikbare bestanddelen
Het etiket garandeert niets, je moet je ervan vergewissen wat de werkbare bestanddelen zijn en je moet ze op de juiste plaats en het juiste moment toe kunnen passen. Daarvoor moet je je ogen wijd open houden, zoals Noreena Herz beschrijft in haar boek “Eyes wide open”. Laat je niet misleiden door mooie, moeilijke begrippen en door de mensen die ze presenteren als panacee voor alle kwalen. Of door mensen, die een begrip gebruiken als middel om anderen te diskwalificeren en zichzelf tot het goede kamp te rekenen. Neem goed waar, stel goede vragen om tot de kern door te dringen en weet vooral ook wat je zelf wilt. Zo ontdek je de voor jou bruikbare bestanddelen verborgen achter al die begrippen.

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/