Welke maat hanteer jij?

Svetlane Alexijevitsj laat in haar werk de grote geschiedenis zien met behulp van de verhalen van gewone mensen. Ze dringt zo door tot waar het echt om gaat. Je moet het persoonlijk nemen als manager, zegt Duncan Coome hoogleraar aan IMD, alleen dan ontstaat er betrokkenheid en stellen we paal en perk aan het ontstaan van ethische schandalen.

Svetlana Alexijevitsj
De afgelopen weken heb ik het boek “Het einde van de rode mens” gelezen. Het is geschreven door Svetlana Alexijevitsj. Zij is een Wit-Russische auteur en onderzoeksjournaliste. Ze schreef meerdere boeken en ontving in 2015 de Nobelprijs voor de literatuur.

Diepe indruk
Het boek wat ik net uit heb, heeft diepe indruk op mij gemaakt. Het is een enorme verzameling verhalen van mensen. Verhalen over liefde, over wanhoop, over pijn, teleurstelling,  idealen, verlangen naar een sterke man, de drang om te overleven, over alles wat verandert, maar ook alles wat hetzelfde blijft. In het boek wordt het einde van de Sovjet-Unie geschetst, maar dan aan de hand van de verhalen van talloze mensen. Onderzoeksjournaliste Svetlana laat honderden getuigen aan het woord over hun leven gedurende die omwenteling.

Zelfsturing
Bij het lezen van het boek moest ik steeds weer aan zelfsturing denken en vooral aan het gebrek eraan. Hoe mensen ernaar verlangen gestuurd te worden, maar dan wel zonder machtsmisbruik, met ruimte voor de mens, de menselijke  maat om het zomaar eens te zeggen. Toen ze de straat opgingen om te voorkomen dat het oude regiem de macht terug pakte, toe ze Jeltsin steunden, geloofden ze heilig in de vrije markt economie, die alles beter zou maken. Maar nu na jaren is er niets veranderd, slechts een klein deel van de  mensen is er heel rijk van geworden. Maar het grootste deel is nog net zo arm als vroeger en vrijer is het er niet op geworden. Je bent nog steeds je leven niet zeker. Vroeger was je arm met enige zekerheid, nu ben je nog arm en is er geen enkele zekerheid meer. Wat zich daardoor in mijn denken ook sterk opdrong was hoe belangrijk het is om anderen te kunnen vertrouwen en wat er allemaal fout gaat als dat vertrouwen ontbreekt.

Systemen
Het zijn niet de systemen die voor vertrouwen zorgen, nee, het zijn mensen die voor vertrouwen kunnen zorgen. En dat is een belangrijke boodschap voor leidinggevenden.  Hoe veel vertrouwen hebben mensen daarin. In dat verband schreef Duncan Coombe een indringend artikel in de Harvard Business Review van 29 maart  2016. De artikel draagt de titel “Je moet het niet persoonlijk nemen is een hele slechte raad”. Je hoort dat in allerlei situaties op de één of andere manier te zeggen. Zo zei mijn collega, een financiële manager (hij zit nu op een heel hoge positie), eens tegen mij toen ik bezwaar maakte tegen een te hoge beloning: waar maak jij je druk over, het is toch jouw geld niet. En zo hoorde ik, toen ik bezwaar maakte tegen alcohol op een feestje bij het
transportbedrijf waar ik hoofd P&O was,  dat ik niet alles zo persoonlijk op moest vatten.

Neem het persoonlijk
Het niet persoonlijk nemen noemt Coombe, hoogleraar aan IMD een absurde gedachte. Om te beginnen, zegt hij, brengen we een groot deel van ons leven op ons werk door en het is toch heel vreemd als we die tijd buiten ons persoonlijke moeten laten. En het rare is ook, zegt hij, dat als we over betrokkenheid van medewerkers praten dat het dan ineens wel om de persoon gaat. Het is geen wonder, volgens Coombe dat onderzoeken voortdurend zichtbaar maken dat maar zo weinig mensen zich betrokken voelen bij hun werk en bij hun manager. En het niet persoonlijk nemen vormt ook de basis voor alle grote ethische schandalen, waar we ook vandaag met de Panama Papers mee geconfronteerd worden. Management waar het persoonlijke uit is weg gebannen heeft het moeilijk om echt rekening te houden met haar stakeholders.

Keerzijde
Er is ook een keerzijde aan, zegt Coombe, het is niet goed om het werk zo persoonlijk te nemen dat je er je eigenwaarde aan gaat ontlenen. Werk moet niet een te groot deel van je identiteit opslokken. Je leest in het boek van Svetlana Alexijevitsj wat daar de gevolgen van zijn: mishandeling, marteling en moord. Het is dus belangrijk om daarin de zaken in de juiste proporties te blijven zien. Ja en als je het wel persoonlijk neemt zal het soms pijn doen, zal je teleurgesteld zijn en je zult je soms afvragen of het dat allemaal wel waard is en daarmee lijkt het spreken op een ander groot mysterie in ons leven, de liefde. Ook daarin loop je grote risico’s, afgewezen worden, in de steek gelaten  worden, teleurgesteld raken. Maar je kunt ook ervaren hoe mooi liefde kan zijn. Je afsluiten voor liefde is geen alternatief. Dan wordt je een machine zoals veel van de Sovjet bureaucraten, beschreven door Alexijevitsj. Of een kapitalist die zijn waarde ontleent aan auto, huis en mooie vrouw

Ter wille van de mensen
Coombe sluit zijn artikel af met de mooie zin: Ter wille van jezelf en ter wille van de mensen met wie je werkt, dit is jouw leven en neem het, met alles wat het brengt, persoonlijk.
Alexijevitsj laat in haar boek zien hoe belangrijk al die persoonlijke verhalen zijn en hoe die meer dan wat ook een portret van onze samenleving vormen.