Welke impliciete ideologie stuurt het businessonderwijs?

Onze businesstheorieën en de toepassing ervan in organisaties zijn de oorzaak van dat wat we ermee wilden bestrijden.

Broers
Misschien herken je het wel en ik heb er ook  al eens eerder over geschreven. Een regelmatig terugkerende gebeurtenis uit mijn jeugd. Ik groeide op met in een gezin met vijf jongens. Er waren vier jongere broers. Zelf ontplofte ik gemakkelijk en ook een paar van broers konden er wat van. Eén was ontzettend goed in je het bloed onder de nagels vandaan halen en dat leidde nog wel eens tot ruzie en dan vielen er ook klappen. Mijn moeder had er een hele kluif aan en als zich dan de situatie voordeed dat mijn moeder met mijn vader ergens heen moest dan hoorden we al snel dat mijn ouders ons niet alleen konden laten omdat we elkaar dan zonder controle in de haren zouden vliegen. Soms kon het echter niet anders en dan lieten ze ons samen een uurtje alleen. En het gekke was dan gebeurde er nooit iets, we kregen geen ruzie, laat staan dat er een vechtpartij ontstond. Helaas voor mijn moeder heeft deze evidence nooit geleid tot een andere opstelling, ze bleef zeggen dat ze ons niet alleen kon laten omdat we er anders samen een puinhoop van zouden maken.

Pathologische cycli
Het is een voorbeeld van een pathologische cyclische relatie, die door Michael Enzle en Samuel Anderson (1993) beschreven wordt. Surveillanten, supervisors gaan de mensen waarop ze toezicht houden wantrouwen als gevolg van hun eigen toezichtactiviteiten. En die mensen, waarop toezicht wordt gehouden, verliezen elke motivatie en elke behoefte om zich betrouwbaar te gedragen en dus is er meer toezicht nodig en door de toenamen van dat toezicht neemt de motivatie om betrouwbaar te zijn nog verder af. Vertrouwen en betrouwbaarheid verdwijnen tenslotte totaal. Sumantra Goshal noemt dit door Enzle en Anderson beschreven voorbeeld als één van de gevolgen van het onderwijs wat op businessschools gegeven wordt. Goshal, toen hij dit schreef zelf hoogleraar aan de Londen business School, en aan Insead, schrijft het in een artikel waarin hij betoogt dat het vooral de business schools zijn die veroorzaken, dat het bij managers aan integriteit ontbreekt.

Ingebakken mensbeeld
Goshal schrijft het in 2005 en hij betoogt in zijn artikel dat Ethiek aan het curriculum toevoegen niet helpt zolang het hele onderzoek en het onderwijs gebaseerd zijn op verkeerde uitgangspunten.  In zijn artikel laat Goshal zien hoe een negatief mensbeeld ten grondslag ligt aan de business wetenschappen. Een negatief mensbeeld wat vervolgens formeel uit de wetenschap verwijderd is ( om de wetenschap waardevrij te maken) maar nog wel steeds het denken bepaald. Zo is één van de belangrijke assumpties waarop veel van het werk in businessschools gedaan wordt het “agency model”. Een model wat ervan uitgaat dat mensen alleen met hun eigen belang bezig zijn. De CEO is een agent van de aandeelhouder.

Toezicht
Toezicht is vervolgens gericht op het ervoor zorgen dat de CEO handelt in het belang van de aandeelhouder, van die gedachte wordt vervolgens afgeleid de noodzaak die belangen op elkaar te te stemmen en identiek te maken . En dat doe je door de CEO in aandelen te betalen. Daarmee krijgt hij of zij dezelfde belangen als de aandeelhouder. Het agency model is gebaseerd op wantrouwen. Ook in de politiek kom je het tegen tussen ministers en ambtenaren, tussen Kamerleden en ministers. En de aandacht richt zich vervolgens op controle, hoe kun je ervoor zorgen dat het handelen van de agent niet ten koste van jou gaat. Maar het is juist dit model waardoor  de pathologisch cyclische relatie in het leven wordt geroepen. Het model bevestigt zichzelf. Zolang daar niets aan gebeurt, zegt Goshal, zal er niets veranderen.

Bestuur
En hij roept de leiding van businessopleidingen en de toezichthouders op hier iets aan  te doen. Over die toezichthouders is hij trouwens ook niet positief, Ze laten het afweten bij vergaderingen en  ze zien de vergadering vooral als een gelegenheid hun sociale netwerk in stand te houden. Wat er echt gebeurt in de school komt niet op de agenda. De agenda gaat alleen maar over het zoeken van geld, externe relaties en vage visie formuleringen. Kortom het wordt ook tijd dat er daar iets veranderd. Het betekent niet dat de toezichthouders zich met het curriculum moeten gaan bezig houden. Maar ze kunnen zich wel opwerpen als de ambassadeurs van maatschappelijke ontwikkelingen buiten de universiteit, en aandringen op aandacht voor die ontwikkelingen.  Het is erg jammer dat Goshal kort na het publiceren van dit artikel, veel te jong (56 jaar) overleed aan een hersenbloeding. In zijn artikel vestigt hij de hoop op Martin Seligman, de hoogleraar, die positieve psychologie op de kaart zette en die gezien wordt al één van de invloedrijkste psychologen van deze tijd. Wat  betekenen zijn inzichten voor de theorieën, die op business scholen worden onderwezen?