Na de gebeurtenissen van vanmorgen laten veel terrorisme-deskundigen hun licht schijnen over wat er in Brussel gebeurd is. Na de aanslagen in Parijs schreef Gianpiero Petriglieri over het belang van broederschap en van onze eigen Snouck Hurgronje leerden we dat echte diepgaande kennis van de tegenstander van essentieel belang was voor het winnen van de oorlog in Aceh. Niet zomaar wat roepen, maar echt weten hoe het zit, dat helpt.
Mond vol tanden
En daar zit je dan, je wilt een stukje schrijven over leiderschap en dan hoor je weer van die verschrikkelijke berichten over de radio. Over bomaanslagen in Brussel en even later komen ook de eerste berichten over de doden en gewonden. Vorige week Ankara, Istanboel en in Syrië en Irak helaas bijna elke dag. Hoeveel grenzen moeten er nog gesloten, hoe goed moet de politie bewapend worden en welke bevoegdheden extra zijn er nog nodig om onze samenleving weer veilig te maken? Hoe goed zijn analyses of de analyses van de terrorisme experts? Wat doe je als leidinggevende als het zo is fout gegaan en wat kun je doen om ervoor te zorgen dat het niet opnieuw zo fout gaat?
Lessen van Beatrice de Graaf
De Correspondent tekende uit de mond van de Nederlandse hoogleraar Beatrice de Graaf, een aantal lessen op die niet alleen voor terrorisme-bestrijders, maar zeker ook voor leidinggevenden gelden:
- Les 1 is dat het ene front het andere niet is. Denk niet op voorhand dat je het weet, maar zorg ervoor dat je begrijpt hoe het in elkaar zit. Welke mechanismen spelen er een rol, welke ideologieën zijn belangrijk. Wat is de oorzaak van onvrede en frustratie.
- Les 2 Wat je niet kent kun je niet effectief bestrijden. Zorg er dus voor dat je weet hoe het zit. Als je een muur tussen jou en anderen bouwt, beperk je je eigen informatie
- Les 3 Voor iedere generatie, die je uitschakelt komt een meer meedogenloze terug. Je zag dat bij de IRA en bij de RAF, zegt De Graaf, je ziet het nu bij IS. Je kunt wel roepen dat je ze vernietigt, maar dat is niet zomaar geregeld, kijk maar naar Vietnam en ook de Nederlandse politionele acties in Indonesië
- Les 4 Terrorisme en de bestrijding daarvan draait niet alleen om aanslagen. Terroristen willen vooral angst en verdeeldheid teweeg brengen. Zorg ervoor dat je daar met je contra-terrorisme niet aan meewerkt. In de psychologie noemen we dat overdracht en tegenoverdracht. Voor je het weet ben je in een spiraal terecht gekomen waar je maar moeilijk uitkomt.
- Les 5 Terrorisme draait om beeldvorming. De terroristen willen een sfeer van oorlog creëren, zorg dat je daar niet aan meewerkt. Hoe bedachtzamer de respons, hoe meer aandacht voor deradicalisering, voorkomen dat er gerekruteerd wordt, hoe minder doden.
- Les 6 Terrorisme-bestrijders moeten een alternatief verhaal vertellen. Een verhaal heeft invloed op de opbouw van tegenstellingen en spanningen. Na de oudejaarsnacht in Keulen zag je goed hoe groot de rol van de verhalen was en welke invloed die hadden. De burgemeester van het Bosnische Tuzla zorgde steeds dat hij er op tijd bij was met zijn verhaal om de spanningen te reduceren. Mensen als Trump doen hun uiterste best de spanningen te vergroten omdat ze goed garen denken te spinnen bij die spanning.
- Les 7 Ook daden zijn woorden, zij spreken zelfs meer dan woorden. Veel politie op straat betekent: het is hier gevaarlijk. Veel controle betekent :jullie zijn niet te vertrouwen of wij zijn bang en ga zo maar door.
- Les 8 Terrorisme komt, maar verdwijnt ook altijd weer. De snelheid waarmee dat gebeurt is afhankelijk van hoe makkelijk het is om nieuwe rekruten te werven en de van de wijze waarop de overheid al of niet het ontstaan van nieuwe rekruten stimuleert. De Nederlandse overheid is erg effectief geweest in haar reactie op de acties van boze Molukkers in de jaren 70 van de vorige eeuw. Er kwam een dialoog op gang en er kwamen reizen naar de Molukken. Het was die toenadering die ervoor zorgde dat gewelddadige acties niet terug kwamen.
- Les 9 In Nederland ligt het niet voor de hand een gewelddadige jihadist te worden. Er zijn veel alternatieven om vorm te geven aan je aspiraties. Er zijn alternatieven, als die er niet zijn wordt de kans op terrorisme groter.
- Les 10 Je zult terroristen nooit helemaal leren kennen. De wetenschap kan je daar niet bij helpen. Volgens De Graaf heb je hier misschien wel het meeste aan een romanschrijver.
- Les 11 De beste terreurbestrijder is de wijkagent. Het is van groot belang dat er gesprekken zijn met mensen die mogelijk vatbaar zijn voor terrorisme. Blijf met ze in gesprek.
De lessen van de Graaf spreken me aan. Ze zeggen dat je in gesprek moet blijven met de ander, dat je op die manier op de hoogte blijft van zijn of haar gedrag. Dat je daarmee voorkomt dat radicalisering escaleert en dat je als er toch een escalatie is veel beter weet wat er gaat gebeuren. De slachtoffers van Brussel, van Ankara, van Istanboel hebben daar niets meer aan. Maar we zouden op die manier samen kunnen werken aan het voorkomen van meer dramatische gebeurtenissen.
