Warren Bennis

Een belangrijke denker, schrijver en onderzoeker over leiderschap, Warren Bennis, is op 31 juli op 89 jarige leeftijd overleden. Hij is in het harnas gestorven, hij was nog altijd actief op de Universiteit van Zuid Californië. En in 2009 kwam de 3e editie van zijn beroemde werk “On becoming a leader” nog een keer uit. Voor Bennis stond de persoon van de leider centraal. Alleen als je jezelf bent gaan mensen je volgen.

Leidende denker
31 juli, de laatste dag van maand, is Warren Bennis overleden. Voor mensen die zich in leiderschap verdiepen is Warren Bennis geen onbekende. Hij was hoogleraar aan de Universiteit van Zuid Californië. Hij vocht nog als jonge soldaat in de Tweede Wereldoorlog in Europa. Al in 1993 noemde de Wall Street Journal hem als een van de 10 meeste gevraagde sprekers over management . En Businessweek kwalificeerde hem in 2007 als behorend tot de top10 van denkers over leiderschap in de hele wereld. In het boek Leiderschap in de 21e eeuw van Dominique Haijtema is Bennis één van de denkers , die door Haijtema geïnterviewd wordt, naast mensen als Stephen Covey, Manfred Ketz de Vries, Lynda Gratton en John Kotter. Al decennia staat Bennis in de schijnwerper als het om de ontwikkeling van leiderschap gaat.

Geitenwollen sokken
Zelf kwam ik in een totaal andere context voor het eerst met het werk van Bennis in aanraking. In 1969 ging ik in Amsterdam andragogie studeren. Een studierichting , die al snel sterk geassocieerd werd met geitenwollen sokken en die ergens aan het begin van de jaren tachtig, bij de opkomst van het no nonsense tijdperk, door de minister werd afgeschaft. Eén van de eerste boeken die ik mij moest aanschaffen was het boek van Bennis, Benne en Chin, “The planning of change” . Het was een dikke pil met boeiende casestudies van veranderprojecten. Naast het boek van Bennis, Benne and Chin moesten wij trouwens ook het boek “The dynamics of Planned Change” van Lippit, Watson and Wesley bestuderen. Ook de naam Lippit kom ik nu nog tegen in artikelen over Lean. De studierichting andragogie is afgeschaft, maar de daar onderwezen inzichten komen nu, 40 jaar later, in theorieën over verandermanagement weer opduiken.

De persoon
Het is interessant om te ontdekken dat bij zowel Bennis als bij Lippit de persoon van de changeagent, de verandermanager, belangrijk is. Cruciaal is de vraag in hoeverre de persoon van die verandermanager zich kan verbinden met de mensen in de organisatie, die moet veranderen. Bennis heeft het over processen van zorgvuldige verandering, waarbij betrouwbare kennis en het zorgvuldig onderhouden van de relatie tussen de verandermanager en het cliëntsysteem centraal staan. Daarmee is de relatie naar leiderschap gemakkelijk gelegd. Bij leiderschap gaat het volgens Bennis niet om het beschikken over een uitgebreid instrumentarium, over kennis van het veld. Nee, het gaat om weten wie je bent en weten waar je bent.
In haar boek Leiderschap in de 21e eeuw tekent Haijtema de volgende belangrijke kwaliteiten op uit de mond van Bennis.

1. Integriteit, dat betekent voor Bennis dat je gedrag in lijn is met je innerlijke waarden. Het betekent bij die waarden blijven, ook als zich andere ogenschijnlijk makkelijker routes voordoen. Een leider met integriteit kan vertrouwd worden. Die is een krachtig model voor de mensen in zijn of haar omgeving en zorgt zo voor een organisatie met krachtige en effectieve waarden die de cultuur bepalen.
2. Toewijding, dat betekent al het nodige doen om ervoor te zorgen de de klus geklaard wordt. De vraag is niet of je er tijd voor beschikbaar hebt. Het gaat erom dat het voor elkaar komt. Je gaat ervoor en neemt anderen daarin mee.
3. Vergevingsgezindheid, laat de eer waar de eer hoort, hark niet alle lofprijzingen naar jezelf toe. Het betekent ook mild zijn in het  verliezen, je verlies aanvaarden en anderen hun winst gunnen. Het betekent de credits daar terecht laten komen waar ze horen en verantwoordelijkheid aanvaarden voor zaken die fout zijn gegaan.
4. Bescheidenheid, door Bennis betiteld als het tegenovergestelde van arrogantie en narcisme. Het betekent je er bewust van zijn dat je niet inherent beter bent dan anderen en dat anderen niet minder zijn dan jij bent. Het betekent aan de andere kant ook niet jezelf geheel wegcijferen, maar ook niet jezelf op een voetstuk plaatsen. Bescheiden leiders verstoppen zich niet en putten zich niet uit in “valse“ bescheidenheid. Ze erkennen dat anderen evenwaardig zijn en zijn zich ervan bewust dat hun positie hen geen God maakt.

Het is wel duidelijk dat al de jaren dat Bennis zijn lezingen hield, colleges gaf , artikelen schreef,  boeken publiceerde en onderzoek deed nog niet hebben geleid tot een wereld vol leiders, die voldoen aan het model van Bennis. Haijtema beschrijft een ontmoeting met Bennis, waaruit naar voren komt dat Bennis zichzelf wel gedroeg naar dat model. Hij luisterde naar iedereen, beantwoord geduldig vragen en laat zijn emotie zien als hij ontroerd is.

Uitspraken
Naast de boeken, die Bennis ons nalaat zijn er nog altijd actuele theorie over veranderen, dat blijkt uit het feit dat zijn werk nog steeds geciteerd wordt in moderne boeken over veranderkunde, zoals het boek van De Caluwé. Bennis heeft ons ook een hoeveelheid quoten over leiderschap nagelaten, waarvan ik hier enkele citeer:

• “Leiders zijn mensen, die de goede dingen doen; managers zijn mensen, die de dingen goed doen”
• “Leiderschap is de capaciteit om visie in realiteit om te zetten”
• “Een goede leider is synoniem met worden wie je bent. Zo eenvoudig is het en zo moeilijk is het ook”
• “Vertrouwen is het smeermiddel dat ervoor zorgt dat organisaties functioneren”
• “De gevaarlijkste leiderschapsmythe is de mythe dat leiders geboren worden, dat leiderschap genetisch bepaald is”
• “De manager vraagt naar hoe en wat, de leider vraagt waarom”

Het werk van Bennis valt niet samen te vatten in één pagina. Wel is duidelijk dat het belangrijk is wie de leider is. Het gaat om de persoon, ook in veranderingsprocessen. Hoe laat je je daarin zien? Willem Verhoeven maakt in veel van zijn boeken gebruik van de inzichten van Bennis en het is dan ook niet verrassend dat veel van de inzichten, de wij in ons werk gebruiken verwant zin aan die van Bennis. Ik ben blij dat ik al in 1969 met zijn werk kennis mocht maken.